Ήρθα σε ουσιαστική επαφή με τα βιβλία του Αλμπέρ Καμύ στα χρόνια της μετεφηβείας μου και από την πρώτη στιγμή ένοιωσα όπως ο ραβδοσκόπος όταν φτάνει πάνω από ένα σημείο της γης και από κάτω υπάρχει καθαρό νερό…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΔΡΙΤΣΑ,
ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ,
ΩΝΑΣΕΙΟ ΚΚ, ΣΥΝΘΕΤΗΣ & ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Σήμερα ο Καμύ αποδεικνύεται προφήτης της μεγάλης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής κρίσης της Ευρώπης. Υπήρξε εξαιρετικά ανήσυχος για το μέλλον του Ευρωπαικού πολιτισμού και τις μεταπολεμικές τάσεις της Ευρώπης να στραφεί κυρίως στον τομέα της οικονομίας και της τεχνολογίας με κίνδυνο να απωλέσει τις ανθρωπιστικές αξίες και την έννοια του μέτρου. Ο Καμύ πίστευε βαθύτατα ότι ο μεσογειακός πολιτισμός θεμελιώνει τις έννοιες της ποικιλίας, της αρμονίας, του μέτρου, της ενότητας και της συνοχής. Το μεσογειακό πνεύμα αντιπαρατίθεται, σύμφωνα με τον Καμύ, στη γοτθική ατμόσφαιρα του γερμανικού ιδεαλισμού. Ο ήλιος, τα κυπαρίσσια και οι χαρούμενες αυλές υπόσχονται την αλήθεια ενώ τα άφιλα προς τον άνθρωπο γκρίζα χρώματα συντελούν στη δολοφονία της αλήθειας και την ανάπτυξη του αυταρχισμού και του ολοκληρωτισμού.
Σε τίποτα δεν έκανε λάθος ο Καμύ ως προς το μέλλον της Ευρώπης. Έπεσε απόλυτα μέσα ως προς την αγωνία του για τα ιμπεριαλιστικά κυριαρχικά σχέδια που σήμερα ολοκληρώνονται μέρα με τη μέρα κάτω από την σημαία της παγκοσμιοποίησης. Επίσης οραματίστηκε μιαν Ευρώπη του πνεύματος και υποπτεύθηκε την σημερινή γερμανική κυριαρχία μιας Ευρώπης των τραπεζών. Είχε την πεποίθηση ότι η επανάσταση του 20ου αιώνα, μην μπορώντας να αποφύγει τη βία και την τρομοκρατία, καταλήγει στη γραφειοκρατία και τον αφηρημένο συγκεντρωτισμό, επειδή ακριβώς στηρίζεται αποκλειστικά στην οικονομία. Σύμφωνα με τον Καμύ η σωστή ερμηνεία ανθρώπινου και φυσικού, η εναρμόνιση του ανθρώπου με τον κόσμο, αυτή που ανέδειξε το υψηλό στην αρχαία σκέψη, κάνοντας την να ακτινοβολεί θυσιάστηκε για πρώτη φορά από τον χριστιανισμό στο βωμό της ιστορίας. Η διαδικασία τούτη επιταχύνθηκε από την είσοδο των λαών του βορρά στην ιστορία, επειδή αυτοί δεν είχαν παράδοση φιλίας με τον κόσμο. Κυβερνάει και πάλι ο ανελέητος θεός τιμωρός, ο θεός των όπλων, η ομορφιά ως πηγή χαράς απεμπολίζεται και η ίδια η φύση υποδουλώνεται. Στην ουσία ο Καμύ αναλύοντας την κυριαρχία του προτεσταντικού θεού της γερμανικής ιδεολογίας προβλέπει την έμμεση μελλοντική κυριαρχία ενός ιουδαικής έμπνευσης κόσμου στον οποίο η οικονομία είναι το κυρίαρχο στοιχείο.
Ο Καμύ υπήρξε ένθερμος φίλος της Ελλάδας και φίλος της ελληνικής φιλόσοφης σκέψης. Μάλιστα έδωσε και διάλεξη στην Αθήνα το 1955 την οποία ακολούθησε μια σημαντική και προφητική συζήτηση για το μέλλον του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στην ιστορική αυτή συζήτηση μετείχαν διαπρεπείς τότε Έλληνες των γραμμάτων και του πολιτισμού όπως οι Ε. Παπανούτσος, Κ. Τσάτσος, Γ. Θεοτοκάς, Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας και άλλα σπάνια πνευματικά αναστήματα του πολιτισμού μας (βλ. Albert Camus, Το μέλλον του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, εκδόσεις Αλεξάνδρεια). Τα παρακάτω σχόλια και επισημάνσεις του Αλμπέρ Καμύ είναι εξαιρετικά προφητικά και πολύ σημαντικά για εμάς τους Έλληνες σήμερα όταν αποδεικνύεται ότι τα κύρια θύματα της τρέχουσας ευρωπαϊκής κρίσης είναι οι λαοί της μεσογείου: «Η καρδιά μου δεν παραπαίει. Δεν είπα πως η λύση για κάθε τι βρίσκεται στη Μεσόγειο. Είπα, απλώς, πως εδώ και πολλά χρόνια η ευρωπαϊκή ιδεολογία αναπτύχθηκε ενάντια στις έννοιες της φύσης και της ομορφιάς, κατά συνέπεια ενάντια στο μέτρο, που βρίσκονταν στον πυρήνα της μεσογειακής σκέψης. Είπα δηλαδή πως έτσι χάθηκε η ισορροπία, και η Ευρώπη, που ποτέ δεν υπήρξε παρά μόνο μέσα από τη διαπάλη μεσονυχτίου και καταμεσήμερου, όπως κάθε ζωντανός πολιτισμός που δεν μπορεί να συσταθεί έξω από αυτήν, παραμέλησε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα τούτη τη μεσογειακή παράδοση».
Προφητικός αναδεικνύεται ο Καμύ και στο ζήτημα της τρομοκρατίας που έχει αναδειχθεί προοδευτικά σε σοβαρή απειλή για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Τις σκέψεις του θα πρέπει να μελετήσουμε πολύ σοβαρά με αφορμή το πρόσφατο τρομοκρατικό χτύπημα στις Βρυξέλλες. Στις 13 Δεκεμβρίου 1957 ο Καμύ δηλώνει στη Στοκχόλμη: «Καταδίκασα πάντα την τρομοκρατία. Οφείλω να καταδικάσω επίσης μια τρομοκρατία, που επικρατεί στους δρόμους στο Αλγέρι, και που μια μέρα μπορεί να πλήξει τη μάνα και την οικογένειά μου. Πιστεύω στη δικαιοσύνη, αλλά θα υπερασπιστώ τη μάνα μου πριν από τη δικαιοσύνη». Στους «Δίκαιους», έργο όπου κατακρίνεται η βία ακόμη και όταν νομιμοποιείται σαν επανάσταση, ο Kaliajev (πρόσωπο που επανέρχεται στον «Επαναστατημένο άνθρωπο»), ο ποιητής εραστής της ζωής, της ομορφιάς και της ευτυχίας, γίνεται επαναστάτης για την αγάπη της ζωής και αυτό συνιστά για εκείνον την ύψιστη δικαιοσύνη. Η ζωή και ο στοχασμός του Καμύ συναντώνται σε μια ίδια αρχή, την αρχή του σεβασμού της ζωής. Ο ίδιος ο Καμύ σημειώνει πως είναι ανίκανος να κάνει πολιτική, γιατί δεν μπορεί να θελήσει να δεχτεί τον θάνατο του αντιπάλου. Ο σεβασμός της ζωής, ο οποίος εκφράζεται στο επίπεδο του ατόμου ως αντίσταση στο διαβρωτικό αίσθημα της ματαιότητας, ως γενναία στάση απέναντι στο παράλογο, μετατρέπεται σε ηθική της ποιότητας, σε ιεράρχηση των αξιών (βλ. Αλμπέρ Καμύ «Ο επαναστατημένος άνθρωπος»). Η αντίφαση δεν αίρεται, γίνεται όμως καλύτερα γνωστή, μετριάζεται εκεί όπου υπάρχουν ελεύθερες ψυχές, όπου το πράττειν παίρνει δικαιωματικά τη θέση του φαίνεσθαι και όπου η αληθινή ελευθερία ταυτίζεται με την εσωτερική υποταγή σε μια αξία. Στο έργο «Les Amandiers» (1940) ο Καμύ γράφει: «Ας γνωρίζουμε τι θέλουμε, ας μείνουμε με στέρεο πνεύμα, το πρώτιστο είναι να μην απελπιζόμαστε. Είναι αλήθεια πως ζούμε σε μια τραγική εποχή. Πάρα πολλοί συγχέουν το τραγικό με την απελπισία». Η ελευθερία που ζητά ο επαναστάτης Καμύ, η ελευθερία που δεν ταπεινώνει κανένα, είναι η ελευθερία που ζητά κάποιος για τον εαυτό του, δίχως να μειώνει την ελευθερία του άλλου. Είναι η ελευθερία που συνεργάζεται με τη δικαιοσύνη, αντιληπτή ως προσπάθεια περιορισμού της αδικίας, ως αγώνας για την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης κατάστασης, φροντίδα αριθμητικής μείωσης της δυστυχίας, ως ξεκάθαρη γλώσσα που αντιστέκεται στην αναγκαστική σιωπή, το προσχεδιασμένο ψέμα και το υπολογιστικό πνεύμα. Η ιδέα του σεβασμού της ζωής και η ιδέα της απόκρουσης της ακρότητας προσανατολίζουν τον Καμύ στην απόλυτη συσχέτιση των εννοιών ελευθερίας και δικαιοσύνης
Ίσως οι προφητείες του Καμύ να αποτελέσουν έναυσμα προκειμένου οι ηγεσίες των χωρών της μεσογείου να συζητήσουν σοβαρά το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής πολιτικής και οικονομικής ένωσης, τώρα που η νέα γερμανική κυριαρχία δείχνει τα κοφτερά της δόντια στον ευρωπαϊκό νότο.
