«Αν η Τσαρίνα υπέγραψε την ειρήνη με την Τουρκία, ο Λάμπρος Κατσώνης δεν υπέγραψε τη δική του! Αυτή είναι η απόκρισή μου! Αυτό να της πείτε! Και από σήμερα, πέστε της, δεν είμαι ο ιππότης της, ούτε χιλίαρχός της, αλλά μόνο Έλληνας Επαναστάτης – Πρίγκηψ της Μάνης, Ελευθερωτής της Ελλάδος!»
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΓΕΡΙΝΟ ΑΝΔΡΕΟΥ, ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ, ΠΟΙΗΤΗ
Ήθελε μεγάλην «αρετήν και τόλμην» και ακραία παλικαριά, να στείλει κάποιος τέτοια χαιρετίσματα, στην κραταιά Αικατερίνη Β΄, αλλά ο Λάμπρος Κατσώνης την διέθετε ασφαλώς. Γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1752 και νέος έλαβε μέρος στα Ορλωφικά.
Το 1774 κατατάχθηκε στον Ρώσικο στρατό και γρήγορα έγινε λοχαγός. Μετά τα Ορλωφικά και την υπογραφή της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774 μ.Χ.) σχεδόν είχαν εξανεμισθεί οι ελληνικές ελπίδες για επανέναρξη του εθνικού αγώνα. Ωστόσο η έναρξη εκ νέου του Ρωσοτουρκικού πολέμου των ετών 1787-1792 αναθερμαίνει κάπως το κλίμα. Οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν στον ελλαδικό χώρο για την εφαρμογή των σχεδίων τους τον Έλληνα Λάμπρο Κατσώνη. Άγνωστο πώς ο ηρωικός αυτός ναυτικός είχε μάθει όλα τα λιμάνια του Ιονίου πελάγους, του Αιγαίου πελάγους και του Ευξείνου Πόντου. Είχε πάρει μέρος στην πολιορκία της Κορώνης και στη ναυμαχία του Τσεσμέ (1770 μ.Χ.).
Ο Γάλλος πρόξενος στα Ιόνια νησιά Saint Saurer, που τον γνώρισε προσωπικά, τον περιέγραψε ως εξής: «Δεν εγνώριζε ούτε να διαβάζει, ούτε να γράφει, αλλά αυτές οι ελλείψεις αντισταθμίζονταν από μια σταθερότητα, μια επαγρύπνηση για κάθε τι που τον περιέβαλλε…». Με άδεια του Ποτέμκιν αρχές του 1788 από την Κριμαία φθάνει στην Τεργέστη. Με τις συνεισφορές της ελληνικής παροικίας αγοράζει και εξοπλίζει μία φρεγάτα, την οποία προς τιμήν της Αικατερίνης Β΄ την ονομάζει «Αθηνά της Άρκτου».
Πλέει στα ύδατα του Ιονίου και του Αιγαίου πελάγους. Ναυλώνει πλοία, ναυτολογεί πληρώματα, αρπάζει με τρόπο πειρατικό τούρκικα πλοία, προσχωρούν σ’ αυτόν και Υδραίοι με τα δικά τους πλοία και το καλοκαίρι του 1788 κατέχει 18 πλοία! Κουρσεύει και κυριεύει το Αρχιπέλαγος! Νικά την τούρκικη αρμάδα στην Κάρπαθο και στο Καστελόριζο, του οποίου κατεδαφίζει το κάστρο. Παραπλέει στη Λυκία, στην Καραμανία, στη Συρία, στην Κύπρο και στην Αίγυπτο. Γίνεται κυρίαρχος των θαλασσών. Στην φοβερή ναυμαχία της Άνδρου (17 Μαΐου 1790) ο Κατσώνης αντιμετώπισε την τούρκικη αρμάδα, που ήρθε από τα Στενά και τον Μπαρμπερίνικο στόλο, που ήρθε από την Βόρειο Αφρική. Παρά την ηρωική προσπάθεια του Μεγάλου Κουρσάρου και των άλλων πολεμιστών η μάχη χάθηκε. Ο Κατσώνης σώθηκε με δύο μόνον πλοία.
Η νίκη των Τούρκων, όμως, ήταν πύρειος: Οι απώλειες του Κατσώνη ήταν 565 νεκροί και 53 αιχμάλωτοι, ενώ Τούρκοι και Αλγερινοί είχαν 3.000 νεκρούς και πάρα πολλούς τραυματίες. Σαν έφθασε στην Τζιά λαβωμένος και θλιμμένος, ένας γερόλυκος καπετάνιος, ο Καπετάν Χαραλάμπης, χαμογελαστά του είπε: «Σαν σ’ αρέσει μπάρμπα Λάμπρο / ξαναπέρνα απ’ την Άνδρο». Το όμορφο αυτό δίστιχο το λένε διαχρονικά όλοι οι Έλληνες. Η Αικατερίνη η Β΄ ακολούθως τον προήγαγε σε χιλίαρχο, τιμώντας τη δράση του. Από την Τζιά κατάφερε να ξεφύγει με τη γυναίκα του και τα παλικάρια του, γλιστρώντας ένα καΐκι στην άλλη μεριά του νησιού, πάνω σε ξύλα και καδρόνια αλειμμένα με λίπος. Την Άνοιξη του 1791 ο Κατσώνης βρίσκεται στην Ιθάκη και κατορθώνει να κατέχει και πάλι 24 πλοία! Εκπονεί νέα σχέδια δράσης. Όμως στις 11 Αυγούστου 1791 οι Ρώσοι υπογράφουν οκτάμηνη ανακωχή με τους Τούρκους και το 1792 υπογράφουν τη συνθήκη του Ιασίου. Ο μεγάλος ήρωας αισθάνεται προδομένος, αρνείται να υπακούσει στις διαταγές των ανωτέρων για διακοπή ή αναστολή της δράσης και στέλνει μήνυμα στην Αικατερίνη Β΄, όπως στην εισαγωγή. Αυτή του αφαιρεί τον βαθμό και του απαγορεύει τη χρήση της ρωσικής σημαίας.
Τον Μάιο 1792 εκδίδει το μανιφέστο «Φανέρωσις του εξοχότατου χιλιάρχου και ιππέως Λάμπρου Κατσώνη», διαμαρτυρόμενος για τη ρωσική πολιτική. Καταφεύγει στο Πόρτο Κάγιο και μαζί με τον φίλο και συναγωνιστή του Καπετάν Ανδρούτσο, (τον πατέρα του Οδυσσέα) οργανώνει αγώνα κατά των Τούρκων. Γαλλικά πολεμικά πλοία (η Γαλλία άρχισε να ανησυχεί για τα δικά της εμπορικά συμφέροντα) και Τουρκικά επιτίθενται τον Ιούνιο 1792 κατά του Κατσώνη. Μετά από τριήμερη μάχη, επακολουθεί σφαγή. Ο Κατσώνης σώζεται και με τη βοήθεια του Τζανέτου Γρηγοράκη, Ηγεμόνα της Μάνης, μαζί και με 12 μαχητές, φθάνει στα Κύθηρα, στην Ιθάκη, στην Πάργα κι από εκεί επιστρέφει στην Αγία Πετρούπολη. Αποκατέστησε τις σχέσεις του με την Αικατερίνη Β΄, η οποία του έδωσε πίσω τους στρατιωτικούς τίτλους και τιμές και μία έκταση 22.000 εκταρίων, την οποία ονόμασε Λιβαδειά (στην Κριμαία).
Εκεί έκτισε το σπίτι του και διαβιούσε με την οικογένειά του, χωρίς ποτέ να λησμονεί την Ελλάδα. Ο Κατσώνης είχε φιλικές σχέσεις με τον Ξάνθο και με τον πατέρα του, Αξιωματικό, όπως επίσης και με τον Ρήγα Φεραίο. Ήταν πνευματικός πατέρας του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Πρέπει να σημειωθεί ότι ήταν παντρεμένος με την Αγγελίνα-Μαρία Σοφιανού. Είχε τρία παιδιά, από τα οποία ο πρώτος δολοφονήθηκε στη Τζιά από τους Τούρκους, ο δεύτερος, ο Λυκούργος (1790-1863), πραγματοποίησε λαμπρή σταδιοδρομία στο ρωσικό στρατό φτάνοντας έως τον βαθμό του χιλιάρχου, ενώ ανήκε και στην τάξη των ευγενών, και ο τρίτος ο Αλέξανδρος, ο οποίος γεννήθηκε στην Κριμαία, έφτασε έως τον βαθμό του υπολοχαγού και αργότερα εκλέχτηκε αρχηγός των Ευγενών όλου του Νομού της Ταυρίδας.
Επίσης εγγονός του Λυκούργου ήταν ο Σπυρίδων Αλεξάνδρου Κατσώνης, ο οποίος διέπρεψε ως συγγραφέας στην Ρωσία. Στα 1804 τον κάλεσε στην Πετρούπολη ο Τσάρος Αλέξιος, εγγονός της Αικατερίνης Β΄, και του ζήτησε να αγοράσει το κτήμα, για να κτίσει ένα καινούριο θερινό ανάκτορο. Όσο ζω δεν πουλάω την «Λιβαδειά», απάντησε ο Κατσώνης. Βγήκε στον κήπο του παλατιού και λιποθύμησε, από το χιόνι ίσως, από την στενοχώρια, ίσως. Στην επιστροφή αρρώστησε από πνευμονία, άρχισε να παραμιλάει από τον υψηλό πυρετό και να λέει:
–Φωτιά στα κανόνια!,
–Ετοιμαστείτε για το ρεσάλτο!,
–Ορμάμε στην Καπετάνα του Χουσεΐν,
–Ρεσάλτο με τα κοντάρια και τα τσεκούρια σας, πάνω τους…!
Ήρθε το τέλος, πέθανε, αν και οι ήρωες δεν πεθαίνουν.
Τάφηκε δίπλα στην ορθόδοξη εκκλησία του και ήταν το έτος 1804, σε ηλικία μόλις 52 ετών. Αργότερα, πράγματι το σπίτι αυτό του Λάμπρου Κατσώνη πέρασε στην ιδιοκτησία του Τσάρου, ο οποίος ανοικοδόμησε ένα ωραιότατο καλοκαιρινό παλάτι. Στο κτίριο αυτό από 4 έως 11 Φεβρουαρίου 1945 ο Στάλιν, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ υπέγραψαν την συμφωνία της Γιάλτας. Λάμπρος Κατσώνης ή, όπως λέμε, κάποια στάχυα των αγρών είναι ψηλότερα απ’ τα άλλα!
