Στην Άρτα το 1470 μ.Χ. γεννήθηκε ο Μιχαήλ Τριβώλης, που έγινε γνωστός ως Μάξιμος ο Γραικός. Οι ρίζες του προγονικού του δένδρου βρίσκονται στον Μυστρά με ιδιαίτερες στενές σχέσεις με τους Παλαιολόγους.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΓΕΡΙΝΟ ΑΝΔΡΕΟΥ, ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ, ΠΟΙΗΤΗ
Ο μετέπειτα εκπολιτιστής και αναμορφωτής «πασών των Ρωσιών» έλαβε τα πρώτα γράμματα στην Άρτα. Συνέχισε τις σπουδές του στην Κέρκυρα κοντά στον λόγιο Ιωάννη Μόσχο, μαθητή του Πλήθωνα. Με τη βοήθεια του Ιανού Λάσκαρη πήγε στην Ιταλία, όπου σε διάφορες πόλεις συνέχισε τις σπουδές του (1492-1506 μ.Χ.). Κάποιοι προσπαθούν να παραλληλίσουν τον Μάξιμο με τον Λούθηρο, αποκαλώντας τον Λούθηρο της Ανατολής. Βέβαια, αυτό είναι ατυχές σύμπτωμα, αφού ο Μάξιμος υπήρξε αντι-Λούθηρος και αρνητής του νεοπαγανισμού της Αναγεννήσεως. Στη Φλωρεντία επηρεάστηκε βαθειά από ο κήρυγμα του μοναχού Σαβοναρόλα, ο οποίος είχε πάρει μαστίγιο κατά των εκτροπών των αξιωματούχων της παπικής εκκλησίας και κήρυττε τον καθαρό ασκητικό τρόπο ζωής. Γύρισε στα πάτρια εδάφη και προτίμησε την Ορθόδοξη Ανατολή.
Το 1506 μ.Χ. εκάρη μοναχός στη Μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Εκεί έμεινε 10 χρόνια, αναλαμβάνοντας πλείστες όσες αποστολές στα υπόδουλα μέρη της Ορθοδοξίας ενισχύοντας την πίστη και θύοντας στην ελπίδα της ελευθερίας του Γένους. Το όνομα Μάξιμος είχε πάρει σε κάποια χρονική στιγμή που έγινε στην Ιταλία Δομινικανός καλόγερος. Η μόρφωσή του ύψιστη, ύπατη. Ένας νέος Ωριγένης, ένας ισοϋψής του Μάρκου Ευγενικού στο χριστιανικό και πολιτισμικό στερέωμα. Ο ίδιος ένιωθε μόνο Έλληνας. Σε προκεχωρημένη ηλικία στη Μόσχα είπε: «Έλλην ειμί και εν ελληνική χώρα και εγεννήθην και ανετράφην και εκάρην μοναχός».
Ο Μάξιμος ακτινοβολεί παντού! Στις 15 Μαρτίου 1515 απεσταλμένοι του τσάρου Βασιλείου Ιβάνοβιτς, γιου της Σοφίας Παλαιολογίνας εκάλεσαν τον σεβάσμιο και άγιο γέροντα του Αγίου Όρους, μοναχό Σάββα ν’ αναλάβει την μεταφύτευση του πνεύματος της Αναγέννησης στη Ρωσία, η οποία μετά την Άλωση της Πόλης είχε υψωθεί σε δύναμη, αλλά καμμία σχέση δεν είχε με την πνευματική έκρηξη της Δύσης. Ο μοναχός Σάββας ευγενικά αρνήθηκε γιατί η ηλικία του ήταν μεγάλη. Η προσοχή όλων τότε στράφηκε στον Μάξιμο τον Γραικό, ο οποίος και αυτός αρνήθηκε, γιατί ήθελε να μείνει στην Ελλάδα. Οι πιέσεις, όμως, του Οικουμενικού Πατριάρχη, τα διαρκή αιτήματα του τσάρου Βασιλείου Ιβάνοβιτς, οι καλές σχέσεις με τον ρωσικό λαό και λόγω Ορθοδοξίας και λόγω της Βυζαντινής πριγκηποπούλας Σοφίας Παλαιολογίας, έφεραν το ποθητό αποτέλεσμα και ο μεγαλουργός μοναχός Μάξιμος ο Γραικός υπέκυψε και εδέχθη την πρόσκληση του τσάρου.
Για το ταξίδι στη Μόσχα όλα ήταν έτοιμα. Η αναχώρηση έγινε από το Άγιο Όρος τον Ιούνιο ή Ιούλιο του 1516 μ.Χ., με τη συνοδεία του απεσταλμένου του τσάρου. Πέρασε από την Κων/λη, για να λάβει τις ευχές του Πατριάρχη Θεόκλητου (1514-1520) και πατριαρχικό γράμμα προς τον μητροπολίτη Μόσχας Βαρλαάμ. Δύο περίπου χρόνια διήρκεσε το ταξίδι, στα οποία ο Μάξιμος ολοκλήρωσε την εκμάθηση της ρωσικής γλώσσας. Έφθασε ο Μάξιμος στη Μόσχα στις 4 Μαρτίου 1518 μ.Χ, μεγάλη Πέμπτη. Λαμπρή και ηγεμονική η υποδοχή. Στην είσοδο της Μόσχας τον περίμεναν και τον υποδέχθηκαν ο ίδιος ο τσάρος, οι βογιάροι, το ιερατείο και πλήθος λαού. Η φήμη του είχε ταξιδέψει πριν από τον ίδιο!
Το αίτημα του τσάρου ικανοποιήθηκε σε περίπου 20 μήνες. Παραδίδει στον τσάρο τις επίσημες μεταφράσεις των έργων και του ψαλτήρα, μαζί με ένα υπόμνημα, το οποίο κατέληγε με αίτημα ν’ αφεθεί ελεύθερος να γυρίσει στο Άγιο Όρος! «…Εις εμέ δε και τους μετ’ εμού αδελφούς ευδόκησον να λυτρώσης της επί μακροχρονίω χωρισμώ θλίψεως• απόδος ημάς καλώς και ακινδύνως εις την τιμίαν μονήν Βατοπεδίου…». Επαινεί εν συνεχεία τον τσάρο Βασίλειο Ιβάνοβιτς, τον συγκρίνει με τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες και τον καλεί να ελευθερώσει το υπόδουλο Γένος των Ελλήνων: «…Οι χριστιανοί έχουσιν ακόμη βασιλέα… ώστε να ομοιάζει προς τον Κων/νον και τον Θεοδόσιον, τους μεγάλους, επί τα ίχνη των οποίων βαίνει η μεγαλειότης σου. Τούτοις δε κατακολουθών είθε να βασιλεύσεις ποτέ ημών, λυτρών ημάς της εις τους ασεβείς δουλείας…». Αυτό που εφοβείτο ο Μάξιμος συνέβη. Κρατήθηκε στη Μόσχα βιαίως, ουσιαστικά για να ηγηθεί ενός σύγχρονου ουμανιστικού κινήματος στην αχανή αυτή χώρα του Ανατολικού Βορρά. Την πρώτη κατάθλιψη που κατέλαβε τον Μάξιμο η ανακοίνωση της βίαιης κράτησής του στη Μόσχα, διεδέχθη η σκέψη ότι, αφού ήταν μάταιη κάθε προσπάθεια να φύγει, καιρός ήταν να ξεπεράσει τη θλίψη και να συνεχίσει τη δημιουργία.
Ο Μάξιμος αναλαμβάνει νέες εργασίες από τον τσάρο, κτυπάει την αμάθεια, την κοινωνική αθλιότητα, τη θρησκοληψία, την κτηνωδία της ζωής. Χαράσσει νέες πορείες και προσανατολισμούς, μετεωρίζει το πνεύμα και πυραμιδώνει τον αληθή χριστιανισμό. Ενί λόγω ο Μάξιμος ο Γραικός ηγήθηκε του Ρωσικού Διαφωτισμού και της Αναγέννησης του Ορθοδόξου Βορρά. Απέκτησε, όμως, ως εικός ισχυρούς εχθρούς, γιατί επέκρινε την τυπολατρεία, την υλιστική ευδαιμονία και τον εξουσιαστικό αυταρχισμό, ζητούσε την ακτημοσύνη των μοναχών και την απόδοση της μοναστηριακής περιουσίας στον Ρωσικό λαό. Μαστίγωσε δε και τις αυθαιρεσίες της Τσαρικής Αυλής. Ο μητροπολίτης Μόσχας Βαρλαάμ εκθρονίζεται και ο παράνομος Δανιήλ που ενθρονίζεται αρχίζει την εξόντωση του Μαξίμου. Σωστή τραγωδία! Ο άνθρωπος που ο λαός πίστευε ως Μεσσία σύρεται σε εξευτελιστικές και άδικες δίκες. Ο ηγέτης των μη «εχόντων» είναι άκρως επικίνδυνος!
Στην πρώτη δίκη ο Μάξιμος κατεδικάσθη σε ισόβιο ειρκτή ως αιρετικός και οι αμαθείς δεσμώτες καλόγεροι τον βασανίζουν με πολλούς τρόπους. Νέα δίκη στήνεται από τα μίσθαρνα όργανα το 1531 μ.Χ. και τώρα η καταδίκη βαρύτερη: ισόβιος σιδηροδέσμιος εγκάθειρξις στη μονή. 25 χρόνια πέρασε ο Μάξιμος ο Γραικός στα μπουντρούμια των Τσάρων. Τα τελευταία πέντε χρόνια ο Ιβάν ο Τρομερός τον μετέφερε στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδος στο Ζαγκόρσκ της Μόσχας, όπου εκοιμήθη στις 21 Ιανουαρίου 1556. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Πατριαρχείο της Μόσχας τον ανακήρυξαν επίσημα Άγιο το 1988 μ.Χ. Ο άνθρωπος που λαχταρούσε να γυρίσει και να ταφεί στη Μονή Βατοπεδίου έμεινε απλός τραγικός απόδημος.
Η πόλη της Άρτας κοσμείται σήμερα από ορειχάλκινο άγαλμα που έχει ιδρυθεί στην παραποτάμια περιοχή του Αράχθου, μία δε οδός φέρει το όνομα του υπεράξιου τέκνου της Μαξίμου του Γραικού, του κατά κόσμον Μιχαήλ Τριβώλη του Μανουήλ και της Ειρήνης. Αυτή είναι η πλέον ελάχιστη προσφορά. Η μνήμη όλων μας ας είναι εστραμμένη σ’ αυτόν και τον αγώνα του μέχρι να βγει από την αχλύ του χρόνου.
