Στα δύο προηγούμενα άρθρα, «Το άρθρο» ασχολήθηκε με την αντικειμενικότητα, την υποκειμενικότητα, και τις ομοιότητες και διαφορές που παρουσιάζουν οι καλλιτέχνες και οι επιστήμονες…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΓΕΝΙΟ ΧΑΤΖΟΥΔΗ
Στο σημερινό άρθρο, επιχειρείται η εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων. Οι καλλιτέχνες εκφράζουν με το έργο τους τον εσωτερικό τους κόσμο, που για τον καθένα είναι μοναδικός. Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν μια προϋπάρχουσα αντικειμενική πραγματικότητα, και μερικοί, όπως για παράδειγμα οι χημικοί, είναι και εφευρέτες, δημιουργούν δηλαδή πράγματα τα οποία δεν υπήρχαν πριν.
Ο αντικειμενικός σκοπός των καλλιτεχνών και των επιστημόνων, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν, και τα αποτελέσματα που παίρνουν, είναι όλα διαφορετικά. Όλοι τους όμως ψάχνουν, είναι δηλαδή ερευνητές που οι δρόμοι τους είναι διαφορετικοί, δρόμοι που κάτω από ορισμένες περιστάσεις, διασταυρώνονται και τότε γίνονται φανερά τα κοινά που τους συνδέουν. Ακριβώς όπως οι καλλιτέχνες, έτσι και οι επιστήμονες, μπορεί να ανταμειφθούν με έντονη ευχαρίστηση από το αποτέλεσμα του έργου τους, που για μερικούς απ’ αυτούς φαίνεται να είναι και η κύρια αιτία του πάθους τους.
Αν αυτό το πάθος είναι η οδηγούσα δύναμη και για τους δύο, τότε έχουν και την ίδια συγκίνηση, ένα αίσθημα θαυμασμού για το Σύμπαν, αυτή την ατέλειωτη πηγή ερωτήσεων. Και οι δύο είναι ικανοί να ρίξουν τα τείχη που αναγείρονται από διάφορες διαδικασίες, τα οποία περιορίζουν τον ορίζοντα και κατά συνέπεια την έκπληξη. Παρατηρώντας κανείς τη φύση, ανακαλύπτει ξανά το αίσθημα της έκπληξης, κι απ’ το αίσθημα αυτό οι επιστήμονες αποφασίζουν να μελετήσουν τη φύση, οι δε καλλιτέχνες δουλεύουν στην εικόνα της, επεκτείνοντας έτσι τη δημιουργία. Και στις δύο περιπτώσεις απαραίτητος παράγοντας είναι ο πειραματισμός, ενώ και οι δύο είναι το ίδιο ανοιχτοί σε μια ξαφνική στροφή της τύχης, που μπορεί καμιά φορά να ταρακουνήσει αναπάντεχα το πείραμα.
Πάθος, χαοτική συμπεριφορά ή και τύχη, είναι χαρακτηριστικά και των καλλιτεχνών και των επιστημόνων, παρά την καθιερωμένη άποψη ότι η επιστήμη είναι αντικειμενική και ορθολογιστική, ενώ η τέχνη βασίζεται στο αίσθημα. Η επιστήμη προχωράει μέσα από αμφιβολίες, σύγχυση και λαβύρινθους, μια πραγματικότητα που είναι ίδια και για την καλλιτεχνική δημιουργία. Μαρτυρία της συμμετρίας που τους ενώνει είναι η προσφυγή στη φαντασία, ζωτική και για τους δύο, ένα έδαφος κατάλληλο τόσο για την επιστημονική καρποφορία, όσο και για την καλλιτεχνική.
Η επιστήμη πολλές φορές τραβάει αυθαίρετα ορισμένα δεδομένα, απ’ το λαβύρινθο των αισθητήριων πληροφοριών, αποδίδοντας σ’ αυτά έννοιες οι οποίες πηγαίνουν πέραν των αισθήσεων. Με την έννοια αυτή οι επιστημονικές θεωρίες είναι ελεύθερες δημιουργίες όπως και της τέχνης.
Πέραν των όσων λέχθηκαν γι’ αυτά που φέρνουν κοντά καλλιτέχνες και επιστήμονες, υπάρχουν και ορισμένες εξελίξεις που τείνουν να μειώσουν το υπάρχον χάσμα μεταξύ τους, και ιδιαίτερα το αίτημα για την ομορφιά και την αλήθεια, ως απόλυτες αναφορές, κάτι που έχει αμφισβητηθεί σοβαρά κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Στην επιστήμη η κβαντική φυσική έχει υποβαθμίσει την κατάσταση της πραγματικότητας και την ανεξαρτησία της από τον παρατηρητή. Σε μικρή κλίμακα η φύση δεν είναι δυνατόν να συλληφθεί.
«Αρχικά η παραδοσιακή επιστήμη ασχολείτο με λεπτομέρειες. Σήμερα προχωρούμε προς μία επιστήμη που είναι ανάλογη με τον Ιμπρεσιονισμό», ισχυρίστηκε ο φυσικός Pierre-Gille de Gennes, καλεσμένος ομιλητής από το Γαλλικό Ινστιτούτου Αθηνών.
Ο Νίτσε ο οποίος αφιέρωσε πολύ χρόνο για να μελετήσει τη ζωγραφική, και πάρα πολλές απ’ τις ιδέες του βρίσκονται στο βιβλίο του Zur Farbenlehre (1810), «H θεωρία του Χρώματος», θεωρούσε ότι οι επιστήμονες έχουν μια ευγενή μεταφυσική φαντασίωση με στόχο την αλήθεια, οι δημιουργοί δε στην τέχνη έχουν από καιρό πάψει να πιστεύουν στην ύπαρξη της ομορφιάς αυτής καθ’ εαυτής, και σήμερα διερευνούν το δημιουργικό χώρο, αυτόν καθ’ αυτό και για την ευχαρίστηση που μπορούν να πάρουν απ’ αυτόν.
Συγχρόνως οι καλλιτέχνες είχαν πάντα και μια σοβαρή πηγή έμπνευσης, από τις επιστημονικές ανακαλύψεις. Ακόμη και σήμερα συνεχίζουν ν’ αντλούν ιδέες από τις έννοιες, το λεξιλόγιο, και τις τεχνικές της έρευνας. Οι επιστήμονες επίσης μολονότι πιο σπάνια, στρέφονται στη λογοτεχνία και την τέχνη για να διευρύνουν το δικό τους λεξιλόγιο, όπως στην περίπτωση του όρου quarks που δανείστηκε ο καθηγητής Gell-Mann, από τη νουβέλα Finegans Wake του James Joyce, που σημαίνει επευφημία, ή εμπαιγμός. Λέξη που κάλυπτε κάθε πιθανή έκβαση, και παίρνοντας χρώματα απ’ την παλέτα του ζωγράφου ο Αμερικανός φυσικός Oscar Greenberg και ανεξάρτητα ο Γιαπωνέζος συνάδελφος του, Υoichiro Nambu τα χρωμάτισαν κόκκινα, πράσινα και μπλε.
Και οι δύο όμως καλλιτέχνες και επιστήμονες, προσπαθούν να καταλάβουν το Σύμπαν, απελευθερώνοντας μια αλυσίδα γεγονότων, που έφερε εμάς στη σκηνή να αναρωτιόμασταν, ποιο ήταν το έναυσμα για όλα αυτά.