Χατζημιχάλης – Νταλιάνης: Ο μέγιστος Πολέμαρχος από την Ήπειρο

«Χατζή Μιχάλης φώναξε ’πού την ψαρά φοράδα: / –Πρόβαλε Μουσταφά Πασά κοντά στην ευγοράδα, / μην χώνεσαι σαν αλεπού ’πού πίσω απού τ’ ασκέρι / έλα κοντά μου σίμωσε κι η μοίρα ό,τι φέρει. / Μια μπαλωθιά του παίζουνε σαν μαρμαρένιο μπέτη, / μα κείνος δεν τήνε ψηφά σαν παλληκάρι στέκει. / Και σέρνει το σπαθάκι του και μπαίνει στο ντουμάνι / και την Τουρκιά εσάστισε τον πόλεμο που κάνει. / Δεύτερη μπάλα παίζουν του και στο μερό του δίδει, / μα κείνος δεν τήνε ψηφά κι οπίσω δε γυρίζει. / Κεντίζει την φοράδα του και πάει σ’ ένα κάρτο, / κι όντιμος βρίσκει σφαλιχτό, το βουλιασμένο κάστρο. / Μα σα που σ’ ηύρα σφαλιχτό, πειό σου να μην ανοίξεις / για δεν ευρέθηκ’ άνθρωπος όξω να μου βοηθήξει. / Και παίζουσίν τον κι άλλη μια δίδουν του στη μασέλλα, / και εκείνη τον εγκρέμισε απάνω από τη σέλλα. / Μα ελάστε σεις οι Σφακιανοί απού ’στε παινεμένοι / να κάνετε τα δίκια μου ταχιά το μεσημέρι. / Τότες γιουρούντισ’ η Τουρκιά την κεφαλή του εκόψαν / για να την πάνε του Πασά να τόνε δώσει γρόσια. / Κι ο Μουσταφάς ως τ’ άκουσε πολύ του βαρεφάνη / γιατί να τόνε σφάξουνε απού ήτον παλληκάρι. / Κι αν ήθελε γιατρεύγεται, ήθελε τόνε γιάνει, / γιατ’ ήτο συντοπίτης του άντρας και παλληκάρι. / Μ’ ακόμη και το σήμερο στις Δεκαφτά του Μάη / ούλο τ’ ασκέρι φαίνεται με τον Χατζή Μιχάλη. / Και πολεμούν στα σύννεφα κι ακούγονται οι μπουρμπάδες / φωνές κι αλογοπεταλιές στου Καστελιού τση μπάντες. / Ούλοι οι αλλαφρόστρατοι θωρούν τση και τρομάζουν, / μα κείνοι Θεός συγχωρέσει των κανένα δεν πειράζουν»

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΓΕΡΙΝΟ ΑΝΔΡΕΟΥ

Δεκάδες τραγούδια του ποιητή λαού της Κρήτης εξυμνούν τη μεγάλη θυσία του Ηπειρωτικού εκστρατευτικού σώματος στην Κρήτη, στο Φραγκοκάστελλο στις 18 Μαΐου 1828. Από αυτά το δημοσιευόμενο είναι απόσπασμα ενός μεγάλου τραγουδιού, αντιπροσωπευτικό του κύκλου αυτού, με υψηλή αισθητική και με ακριβή εξιστόρηση των γεγονότων. Το Ηπειρωτικό σώμα πολέμησε στην Κρήτη από τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάιο του 1828. Αρχηγός ο γενναίος πολεμιστής Χατζημιχάλης Νταλιάνης από το Δελβινάκι (1775-1828). Συμμετείχε ο λαμπρός αγωνιστής Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης, οι αξιωματικοί Κων/νος Παλάσκας, Γεώργιος Μανιάτης, Νικόλαος Τσομπάνος, Αθανάσιος Βασιλείου, ο Σημαιοφόρος Γιαμπούλης, ο Αθανάσιος Σοιταρής, ο καπετάνιοις του πεζικού Κ. Κάργας και άλλοι. Αρχηγός των Τούρκων ο Μουσταφάς πασάς, από την Αλβανία, ένα παλικάρι κι αυτός. Υπάρχει μία διαχρονική πολεμική σχέση μεταξύ Ηπείρου και Κρήτης. Οι Ηπειρώτες το 1828 πολέμησαν στην Κρήτη για την ελευθερία, όπως και το 1866-1869 (μεταξύ αυτών και ο συγγραφέας Ζώτος Μολοσσός) και το 1910-1912 (Τιμολέων Βάσος κ.ά.). Οι Κρήτες πολέμησαν, ως εθελοντές, κατά εκατοντάδες στο Μπιζάνι (1912-1913), πρωτύτερα στα 1854 στην Ηπειροθεσσαλία. Στον πόλεμο το 1940, μετά την 8η Μεραρχία της Ηπείρου, πρώτη κατέφθασε η Μεραρχία των Κρητών! Οι επιτυχίες στην Κρήτη του Χατζημιχάλη διαδεχόταν η μία την άλλη. Ωστόσο, στο τέλος Μαΐου 1828 τα πράγματα εξελίχθησαν άσχημα.
Σε μάχη σε χαρακώματα κοντά στο Φραγκοκάστελλο, ο Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης κατανίκησε τους Τούρκους. Ο τόπος γέμισε με Τουρκικά πτώματα. Η μάχη συνεχίστηκε με πέτρες, ξύλα, μαχαίρια, σπαθιά και γιαταγάνια. 300 Τούρκοι έχασαν τη ζωή τους και 98 Έλληνες. Νεκρός και ο λαμπρός ήρωας Κυριακούλης Αργυροκαστρίτης. Η αιματοχυσία μεγαλώνει, όταν το ιππικό ρίχνεται στη μάχη με επικεφαλής τον ίδιο τον Χατζημιχάλη και βοηθό του τον Κων/νο Παλάσκα. Ο Χατζημιχάλης μάχεται ως μαινόμενος ταύρος. Οι Έλληνες ιππείς και τα άλογά τους σκοτώνονται σχεδόν όλοι. Ο Παλάσκας προς στιγμήν αναχαιτίζει τους Τούρκους και δίνει το χρόνο να εισέλθουν οι διασωθέντες Έλληνες στο Φραγκοκάστελλο. Στη συνέχεια ο Χατζημιχάλης προσπαθεί να εισέλθει στο Κάστρο, αλλά τούτο ήτο αδύνατον. Ως άλλος Κυναίγειρος στον Μαραθώνα, κυκλωμένος μάχεται. Σκοτώνεται το άλογό του, θραύεται το σπαθί του. Μάχεται σαν λιοντάρι με τα χέρια και με τα δόντια! Γιομάτος αίματα δεν εννοεί ν’ αφήσει τη μάχη. Ένας Αρβανίτης εξωμότης τον αναγνωρίζει και πολλοί Τούρκοι τον αποτελειώνουν με τα σπαθιά τους. Κόβουν το κεφάλι του και το πηγαίνουν στον Μουσταφά πασά και περιμένουν την ανταμοιβή τους. Όμως, ο Μουσταφάς τους επέπληξε και τους είπε την ιστορική φράση: «Τέτοια παλικάρια δεν πρέπει να φονεύονται»! Το Φραγκοκάστελλο κυριεύτηκε από τον Μουσταφά πασά, ο οποίος προτίμησε να το πάρει με διαπραγματεύσεις. Άφησε τους Έλληνες να φύγουν με τον οπλισμό τους και με τους 40 Τούρκους αιχμαλώτους. 385 Έλληνες νεκροί γέμισαν τον χώρο γύρω από το Φραγκοκάστελλο.

Οι Τούρκοι είχαν τετραπλάσιους νεκρούς (γύρω στους 1.600). Άλλοι ομιλούν για 850 Τούρκους νεκρούς και άλλοι για 2.000. Αν συνυπολογισθεί και ο αριθμός των 1.800 νεκρών, που σκότωσαν οι Σφακιανοί κατά την υποχώρηση των Τούρκων, τότε ο συνολικός αριθμός των νεκρών του Μουσταφά πασά είναι περίπου 3.800. Η θυσία του Ηπειρώτη Πολεμάρχου συγκίνησε το Πανελλήνιο. Οι 4 οπλαρχηγοί του Ιππικού, Κων/νος Παλάσκας, Γιώργιος Μανιάτης, Νικόλαος Τσομπάνος και Αθανάσιος Βασιλείου, σώθηκαν. Επέστρεψαν στην Ελλάδα και πολέμησαν υπό τις διαταγές του Χατζηχρήστου σε Αντίρριο, Ναύπακτο, Μεσολόγγι. Το άλλο θέρος (1829) με άλλους 60 ιππείς του Σώματος αυτού, επανήλθαν στην Κρήτη και πολέμησαν με τους αξίους Κρήτες μαχητές κατά των Τούρκων στην Αγία Κυριακή, στα Χανιά, στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο. Πολλούς θρύλους έπλασε ο Κρητικός λαός, ευαίσθητος εθνικά και ευφάνταστος ψυχολογικά, όπως και παραδόσεις και δοξασίες. Μία από αυτές τις δοξασίες είναι ο Δροσουλίτες.
Πιστεύουν ότι γύρω στις 18 Μαΐου, μία φορά το χρόνο, κοντά στα ξημερώματα (όρθρο), εμφανίζονται ανθρωποειδείς σκιές, ακούγονται πολεμικές ιαχές, κλαγγή όπλων, πέταλα αλόγων και χλιμιντρίσματα. Είτε κάνουν εμφάνιση τέτοια φαινόμενα, είτε όχι, είτε έχουν ή δεν έχουν την όποια επιστημονική εξήγηση, σημασία έχει ότι οι Κρήτες πιστεύουν στερρώς ότι φαίνονται τα οράματα αυτών, οι οποίοι θυσιάστηκαν για την ελευθερία της Κρήτης. Και κανείς δεν δικαιούται, ούτε πρέπει, να θέσει υπό αμφισβήτηση τον θρύλο αυτό.