Μας έχουν παραμυθιάσει αφόρητα οι οικονομικοί αναλυτές γύρω από την ανάγκη της ανάπτυξης και της σταθερής οικονομικής μεγέθυνσης προκειμένου να σωθεί η Ελλάδα, η Ευρώπη και ίσως ο κόσμος τελικά…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΔΡΙΤΣΑ
ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟ ΩΝΑΣΕΙΟΥ ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ,
ΣΥΝΘΕΤΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Πόσο αλήθεια είναι όμως αυτό και πόσο εφικτή είναι η ιδέα της οικονομικής αειοφορίας για τον άνθρωπο και τον πλανήτη; Η σταθερή προς τα πάνω ανάπτυξη αποτελεί την προέκταση της ιδέας της γραμμικής συνάρτησης στη σφαίρα της οικονομίας όμως η γραμμική ανάπτυξη εμπεριέχει έναν ευδαιμονισμό ασύμβατο με τα δεδομένα των φυσικών και βιολογικών νόμων. Η γραμμική ανάπτυξη και η συνεχής μεγέθυνση προϋποθέτει το αυτονόητο που είναι η μη εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη άρα η ιδέα της αειφόρου ανάπτυξης αποτελεί εκ προοιμίου μιαν αποτυχημένη ιδέα.
Λίγα είναι στις μέρες μας τα βιβλία που πραγματικά μπορούν να αφήσουν ένα πνευματικό ίχνος και να ανοίξουν πύλες εισόδου που οδηγούν σε φρέσκιες και γόνιμες ιδέες. Ένα από αυτά τα βιβλία έπεσε στα χέρια μου και είναι το βιβλίου του σύγχρονου Γάλλου φιλόσοφου και πανεπιστημιακού δάσκαλου Σερζ Λατούς με τίτλο «Το στοίχημα της απο-ανάπτυξης» από τις εκδόσεις Βάνιας σε ελληνική μετάφραση Χριστίνας Σαρίκα που περιέχει και πρόλογο του συγγραφέα στην ελληνική έκδοση. Ο Σερζ Λατούς αναπτύσσει τις ενδιαφέρουσες απόψεις του με αφορμή τα σύγχρονα παγκόσμια οικονομικά προβλήματα και προτείνει την αναπόφευκτη λύση της «απο-ανάπτυξης» ως αντίβαρο των προβλημάτων που δημιουργεί σταθερά στον άνθρωπο και στον πλανήτη η κοσμοθεωρία της οικονομικής «μεγέθυνσης» που εκφράζεται ως ανάπτυξη μέσω της συνεχούς αύξησης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Ο συγγραφέας αποσαφηνίζει ότι η ιδέα της οικονομικής μεγέθυνσης προέκυψε πριν από τέσσερις περίπου αιώνες όταν κοινωνία και οικονομία άρχιζαν να διαχωρίζονται όμως η ιδέα της οικονομικής μεγιστοποίησης άνθισε κυρίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δηλαδή τη στιγμή κατά την οποία η Δύση λάνσαρε μέσω του Αμερικανού προέδρου Τρούμαν το εγχείρημα και το σύνθημα της ανάπτυξης.
«Δεν έχουμε παρά μια περιορισμένη ποσότητα δασών, νερού, γης. Εάν όλα αυτά τα μετατρέψετε σε κλιματιστικά, σε τηγανητές πατάτες και σε αυτοκίνητα, θα έρθει η ώρα που δεν θα έχετε τίποτα» γράφει χαρακτηριστικά η διάσημη συγγραφεύς Arundhati Roy σχολιάζοντας την σημερινή κοινωνία της οικονομικής μεγέθυνσης. Η κοινωνία μας συνέδεσε τη μοίρα της με μιαν οργάνωση θεμελιωμένη στην απεριόριστη συσσώρευση. Μόλις η μεγέθυνση σταματά έχουμε κρίσεις και αυτή η αναγκαιότητα της μεγέθυνσης δημιουργεί ένα αέναο φαύλο κύκλο. Η απασχόληση, η πληρωμή των συντάξεων, η ανανέωση των δημόσιων δαπανών προϋποθέτουν την σταθερή αύξηση του εγχώριου προϊόντος. Από την άλλη μεριά η χρήση του νομίσματος και της πίστωσης παρέχουν την δυνατότητα σε όσους δεν έχουν επαρκή εισοδήματα να καταναλώνουν και να επενδύουν χωρίς να διαθέτουν το απαραίτητο κεφάλαιο. Έτσι η σχέση πίστωσης δημιουργεί την υποχρέωση να ξεπληρώνουμε το χρέος με τόκο και επομένως να παράγουμε περισσότερο από όσο λάβαμε. Η εξόφληση με τόκο εισάγει την αναγκαιότητα της μεγέθυνσης καθώς και μια ολόκληρη σειρά από αντίστοιχες υποχρεώσεις. Καταρχάς πρέπει να είμαστε φερέγγυοι έτσι ώστε να μπορέσουμε να εξοφλήσουμε την πίστωση μέσα σε μια χρονική προθεσμία και ακολούθως πρέπει να παράγουμε με τρόπο εκθετικό έτσι ώστε να πληρώσουμε τους τόκους του χρέους. Όλες αυτές οι συνδυασμένες απαιτήσεις είναι που μας υποχρεώνουν τελικά να μεγεθυνόμαστε απεριόριστα. Αποικισμένη από την επικρατούσα χρηματοοικονομική λογική η οικονομία μοιάζει με γίγαντα με ασταθή ισορροπία που δεν κρατιέται όρθιος παρά χάρη σε ένα συνεχές τρέξιμο, συντρίβοντας τα πάντα στο πέρασμα του. Επειδή από την μεγέθυνση ωφελούνται κυρίως οι πλούσιοι οι θετικές επιπτώσεις δεν εμφανίζονται-όταν εμφανίζονται παρά με υψηλά ποσοστά. Μάλιστα σε ότι αφορά την απασχόληση είναι πλέον γνωστό ότι χρειάζεται μια ετήσια μεγέθυνση πάνω από 2% προκειμένου να υπάρξει μια ελάττωση της ανεργίας. Αυτή λοιπόν η δικτατορία του ποσοστού μεγέθυνσης εξαναγκάζει τις αναπτυγμένες κοινωνίες να ζουν σε καθεστώς υπερ-μεγέθυνσης δηλ. να παράγουν και να καταναλώνουν πέρα από κάθε λελογισμένη αναγκαιότητα.
Η οικονομική μας μεγέθυνση προσκρούει στην βιωσιμότητα της βιόσφαιρας και ήδη υπερβαίνει κατά πολύ την ικανότητα φόρτωσης της γης. Μια απεριόριστη μεγέθυνση είναι ασυμβίβαστη με ένα πεπερασμένο πλανήτη. Ακόμη και ο καταπληκτικός μηχανισμός της αυθόρμητης αναγέννησης της βιόσφαιρας ακόμη και όταν υποβοηθείται από τον άνθρωπο δεν μπορεί να λειτουργήσει με μανιώδη ρυθμό. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπει στο σύνολο των προϊόντων τα οποία υποβαθμίστηκαν από την βιομηχανική δραστηριότητα να αποκατασταθούν εκ νέου όπως ήταν. Η οικονομική ανάπτυξη φαίνεται ότι όχι μόνο δεν είναι το γιατρικό για τα οικονομικά και κοινωνικά σύγχρονα προβλήματα αλλά αποτελεί την ίδια την πηγή του κακού. Ακόμη και η διαρκής αναπαραγωγή του αρπακτικού μας συστήματος δεν είναι πλέον δυνατή. Εάν όλοι οι πολίτες του κόσμου κατανάλωναν όπως οι Αμερικανοί ή έστω όπως οι μέσοι Ευρωπαίοι τα φυσικά όρια του πλανήτη θα είχαν ξεπεραστεί κατά πολύ.
Η σπουδαία ανάλυση των σύγχρονων οικονομικών προβλημάτων από τον Σερζ Λατούς καταλήγει στο ότι η μελλοντική σωτηρία του ανθρώπου και του πλανήτη είναι αδύνατη χωρίς ένα αναγκαίο πρόγραμμα συστηματικής απο-ανάπτυξης. Αυτό απαιτεί βέβαια την αποδοχή μιας γενικευμένης οικολογικής και αντικαταναλωτικής κοσμοθεωρίας από τις νέες γενιές ανθρώπων πριν είναι πολύ αργά. Προτείνω ανεπιφύλακτα όχι μια απλή ανάγνωση αλλά μια συστηματική μελέτη του εξαιρετικού βιβλίου «Το στοίχημα της απο-ανάπτυξης» του Σερζ Λατούς μαζί με την πλούσια βιβλιογραφία και τις σημειώσεις που παραθέτει στο τέλος του βιβλίου του.
