Μία σειρά άρθρων μας στην εφημερίδα αυτή ίσως έδωσε την εντύπωση ότι η σχέση μεταξύ Τέχνης και Επιστήμης αφορά μόνον την εποχή κατά την οποία εμφανίστηκε η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, με πρωταγωνιστές καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Πικάσο και ο Ντουσάμπ…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΓΕΝΙΟ ΧΑΤΖΟΥΔΗ
Ένα άρθρο μας όμως είχε τίτλο «Αδιάκοπη Σχέση» και αυτή είναι η αλήθεια. Η σχέση αυτή μεταξύ Τέχνης και Επιστήμης φθάνει μέχρι τις μέρες μας και δεν αφορά αποκλειστικά το χώρο της Φυσικής. Η γοητεία όμως του Αϊνστάιν δεν εξαντλήθηκε και συνεχίζει να έλκει νεώτερους καλλιτέχνες με εκφάνσεις που δεν έχουν καμία σχέση μ’ αυτές που είχαν παρουσιαστεί παλαιότερα, όπως ο κυβισμός. Μία ομάδα νεότερων καλλιτεχνών, για παράδειγμα, γύρω από την συνεργατική Park Place Gallery της Νέας Υόρκης, περνώντας μέσα από τις θεωρίες του Αϊνστάιν, οδηγήθηκαν και σε άλλες ατραπούς της επιστήμης. Έτσι, ένα μέλος της ομάδας, ο ντι Σαβέρο, με ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και την επιστήμη, προσπάθησε να διερευνήσει με το έργο του τη φυσική της βαρύτητας και άλλων δυνάμεων σε μεγάλης κλίμακας γλυπτά του. Γλυπτά που πολλά είχαν και κινούμενα μέρη. Κάτι που συνέχισε για πολλά χρόνια ένας άλλος καλλιτέχνης ο Ρόμπερτ Σμίθσον, γλύπτης, ο οποίος βρισκόταν σε επαφή με την συνεργατική Park Place, έμπλεξε στα έργα του την Εντροπία. Δημοσίευσε και ένα κείμενο με τίτλο «Εντροπία και τα Νέα Μνημεία» στο οποίο σχετίζει τον Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής, με το έργο του, εξηγώντας την τελευταία αισθητική του μινιμαλισμού με όρους ενός πολιτισμού υπό κατάρρευση.
Τα γλυπτά του, κατά την άποψή του φυσικά, έδωσαν ένα εικαστικό ανάλογο του Δεύτερου Νόμου της Θερμοδυναμικής, το οποίο προεκτείνει το εύρος της εντροπίας, λέγοντάς μας ότι η ενέργεια χάνεται πιο εύκολα απ’ ό,τι λαμβάνεται και ότι στο έσχατο μέλλον το Σύμπαν ολόκληρο θα καεί και θα μετασχηματιστεί σε μία απέραντη ομοιότητα.
Και όλα αυτά τα δείχνει το έργο του, έξι «κρυομορφικά» εξάγωνα τοποθετημένα σε μία μοναδική σειρά, βασισμένη στη γεωμετρία των κρυστάλλων του πάγου.
Ο Σμίθσον τον μετασχηματισμό αυτόν του Σύμπαντος δεν έμελλε να τον δει. Σκοτώθηκε το 1973 μαζί με τον πιλότο και το φωτογράφο του όταν το μικρό αεροπλάνο τους, με το οποίο επόπτευαν μία νέα κατασκευή κοντά στο Αμαρίλο, συνετρίβη. Ήταν 35 ετών. Ένα από τα πιο φημισμένα έργα Τέχνης της Αμερικής είναι δικό του. Είναι φτιαγμένο από μαύρες πέτρες βαλσάτη πατημένες με μπουλντόζα σε μία ευθεία προκυμαία, η οποία προεκτείνεται 1.500 πόδια στην αλμυρή λίμνη (Salt Lake) και τελειώνει σε μία σπείρα με τρεις στροφές και η οποία έχει κοκκινίσει από τα φύκια και τα χημικά απόβλητα. Η εξαφάνιση και η επανεμφάνισή της, από την άμπτωτη και την παλίρροια, της προσδίδουν μία δόση μαγείας.
Ο Σμίθσον, με τα έργα-μνημεία, τα οποία δεν μπορούν να μπουν σε μουσεία, στη διάθεση επιμελητών, έγινε το beau ideal των νέων καλλιτεχνών, πιο πολύ από ότι ο Πικάσο ή ο Ντουσάμπ, αντιιδρυματικός, σε επαφή με το περιβάλλον, φιλόξενος στο μύθο και στα τελετουργικά, ζωντανός προς την ποίηση της Ερημίας, φιλόδοξος στην επιθυμία του να αγγίξει το κοινό, μέσα από ένα μνημειακό όραμα που στρέφει τον κόσμο των πολυκαταστημάτων και των χώρων στάθμευσης σε μία ηθική προοπτική.
Έφυγε νωρίς.
Άλλοι καλλιτέχνες του Park Place, όπως ο Πήτερ Φοράκης, γιος Έλληνα μετανάστη (έργα του, στις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε), και ο Ντην Φλέμινγκ, έκαναν κατασκευές με βάση το τετράεδρο του Φούλερ με γωνίες 60 μοιρών αντί 90 μοιρών, προσπαθώντας να παρουσιάσουν ένα μοντέλο «τετρα-διάστατης» γεωμετρίας. Δεν είναι εύκολο όμως οι καλλιτέχνες γενικά να ξεφύγουν από τη γοητεία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν και την τέταρτη διάσταση. Προχώρησαν μάλιστα σε πλέον προωθημένες σχέσεις. Πλησίασαν τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας! Και αυτό έγινε κυρίως το 1960 όταν ο Φυσικός Τζων Γουίλερ και άλλοι μελέτησαν το χωρο-χρόνο με βάση γεωμετρικούς όρους. Οι γεωμετρικοί όροι είναι περισσότερο κατανοητοί από τους καλλιτέχνες. Έτσι ο ζωγράφος Τόνι Ρόμπιν, στις αρχές του 1970 στράφηκε στη φυσική αυτή του Γουίλερ παρακολουθώντας μάλιστα και ένα σεμινάριο φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας. Με αυτά τα όπλα, και μέσα από τις παραδοξολογικές δομές του -τεσσάρων διαστάσεων- χωρο-χρόνου, βρήκε (ή νόμισε ότι βρήκε ) ένα κατάλληλο ανάλογο για την πολυπλοκότητα της σύγχρονης εμπειρίας. Και εκφράστηκε με πίνακες στους οποίους συνδύαζε πλούσιες υφές χρώματος και γραμμικών πλεγμάτων σε διάφορες κατευθύνσεις ώστε να δημιουργεί μετατοπιζόμενες προοπτικές, οι οποίες συγκλείνουν σε ένα μοναδικό σημείο όρασης. Ο καμβάς όμως δεν ήταν αρκετός (ή πιστικός) και έτσι ο Ρόμπιν συνδέθηκε με τον μαθηματικό Τόμας Μπάνχοφ του Πανεπιστημίου Μπρόυν. Ο Μπάνχοφ ήταν πρωτοπόρος με τα -τεσσάρων διαστάσεων- γραφικά των υπολογιστών. Κοντά στον Μπάνχοφ, ο Ρόμπιν σπούδασε προγραμματισμό και συνδύασε διάφορα υποστρώματα στη ζωγραφική του. Η εμπειρία του συγκεντρώθηκε στο βιβλίο του «Σκιές της Σχετικότητας, Η Τέταρτη Διάσταση στον Κυβισμό, Σχετικότητα και Μοντέρνα Σκέψη».
Ο εναγκαλισμός Τέχνης-Επιστήμης δεν σταματάει και αυτό γιατί η Επιστήμη προχωράει και ανοίγει νέους ορίζοντες. Και τους ορίζοντες αυτούς κάποιοι προσπαθούν να τους μεταφέρουν στον καμβά, ή σε κατασκευές.
Στην ιστορία αυτή υπάρχει μία ουσιώδης διαφορά. Όταν εμφανίστηκε η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν ήταν οι Ευρωπαίοι καλλιτέχνες κυρίως που είχαν εμπλακεί με αυτήν. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο τα νέα για την ιστορία αυτή μας έρχονται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
