Η μουσική που εξημερώνει και τα μέσα μαζικής μεταφοράς…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΔΡΙΤΣΑ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ, ΩΝΑΣΕΙΟΥ ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ, ΣΥΝΘΕΤΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Mε αφορμή την πρόσφατα σχεδιαζόμενη από την κυβέρνηση πρόσληψη μουσικής επιμελήτριας στα λεωφορεία ΟΑΣΑ με υψηλή αμοιβή (αναφέρθηκε μάλιστα στα νέα του διαδικτύου ότι η υποψήφια ήταν μάλλον κομματικό στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ) προκειμένου να επιλέξει κατάλληλο μουσικό πρόγραμμα για μέσα μεταφοράς, αναζήτησα αξιόπιστες βιβλιογραφικές πηγές πάνω στο ενδιαφέρον αυτό ζήτημα.
Μια εξαιρετική αναφορά πάνω στο ζήτημα βρήκα στην Βρετανική εφημερίδα «The Ιndependent» με τον πολύ ελκυστικό τίτλο «Mind the Bach: Classical music on the underground». Θέμα είναι η εφαρμογή κλασσικής μουσικής στους σταθμούς του υπόγειου σιδηρόδρομου στην Βρετανία και η φράση Mind the Bach είναι ένα πολύ ενδιαφέρον λεκτικό παιχνίδι-της φράσης Mind the Gap που εκφωνείται αυτοματικά όταν πλησιάζουν τα τρένα στους σταθμούς και μεταφράζεται ως προσοχή στον κενό χώρο μεταξύ τρένου και πλατφόρμας αποβίβασης.
Στην αρχή κάποιας ερευνητικής μελέτης κοινωνικής ψυχολογίας μουσική έπαιζε από ηχεία σε λίγους επιλεγμένους σταθμούς του υπόγειου σιδηρόδρομου της Βρετανικής πρωτεύουσας. Η ιδέα είχε ήδη ξεκινήσει από τα μέσα της δεκαετίας του 90 στο Μόντρεαλ του Καναδά και τα πρώτα αποτελέσματα ήσαν ενθαρρυντικα όσον αφορά την εφαρμογή της μουσικής ακρόασης στην καταστολή κλοπών και εγκληματικών πράξεων. Το 2003 στη Βρετανία ο πρώτος σταθμός του υπόγειου που εφαρμόστηκε ανοιχτή μουσική ακρόαση ήταν το Elm Park στην District Line, ένας σταθμός οποίος υπήρξε φόβητρο όχι μόνο των επιβατών αλλά και των οδηγών του υπόγειου οι οποίοι έτρεμαν όταν σταματούσαν εκεί αυξημένου κινδύνου κλοπών, επιθέσεων και εγκληματικών ενεργειών. Τα αποτελέσματα 18 μήνες μετά την εφαρμογή μουσικής ακρόασης κλασσικής μουσικής ήσαν εντυπωσιακά: Οι ληστείες μειώθηκαν κατά 33%, οι επιθέσεις στο προσωπικό κατά 25% και οι βανδαλισμοί κατά 37%. Το σημαντικό ερώτημα είναι το εξής: με ποιο τρόπο ή μηχανισμό προκάλεσε άραγε η συγκεκριμένη μουσική αυτό το σπουδαίο αποτέλεσμα;
Ενώ η κλασσική μουσική δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής σε ηλικίες μεταξύ 16-40 ετών όμως η έρευνα που έγινε στα πλαίσια του προαναφερθέντος πειράματος έδειξε ότι τα κλασσικά κομμάτια που χρησιμοποιήθηκαν γενικά άρεσαν στο επιβατικό κοινό. Οταν ερωτήθηκαν οι επιβάτες γύρω από τις επιδράσεις της κλασσικής μουσικής οι περισσότεροι απάντησαν ότι τους προκαλούσε ηρεμία, χαλάρωση και κάποια οικειότητα με το περιβάλλον που αποδιώχνει τον φόβο. Τελικά ένα ζωηρό και δυναμικό κομμάτι πχ του Beethoven ακόμη και αν δεν απομακρύνει τον κίνδυνο ληστείας ή επιθετικής ενέργειας ίσως μεταμορφώνει τον ταξιδιώτη-ακροατή σε ένα ποιο γενναίο και άφοβο άτομο! Επίσης η ανοιχτή ακρόαση μουσικής από εξωτερικά ηχεία εξουδετερώνει τον συχνά εκνευριστικό ήχο των iPods και λοιπών κινητών συσκευών ατομικής ακρόασης. Επίσης υπάρχει δυνητικά και η κατάλληλη μουσική επιλογή για την αντιμετώπιση έκτακτων συνθηκών. Μπορεί να αποβεί ανακουφιστική για παράδειγμα η Ημιτελής Συμφωνία του Σούμπερτ όταν υπάρχουν καθυστερήσεις λόγω έργων ή ως ενισχυτικό για ανηφορικό ποδαρόδρομο να γίνει η Αλπική Συμφωνία του Ριχαρντ Στράους όταν έχουν χαλάσει οι ηλεκτρικές σκάλες. Επίσης πολύ χαλαρωτικό και αισιόδοξο μπορεί να αποβεί ένα κομμάτι από τον Καρυθραύστη του Τσαικόφσκυ όταν έχει πέσει πάγος η χιόνι στις γραμμές.
H συστηματική εφαρμογή μουσικής στους σταθμούς του υπόγειου σιδηρόδρομου έχει επεκταθεί σήμερα σε πολλούς σταθμούς (περίπου 40 σταθμοί στη Βρετανική πρωτεύουσα μόνον). Την εφαρμογή μιας λιστας μουσικής περίπου 40 ωρών έχει αναλάβει κάποια εταιρεία (subcontractor) που ονομάζεται Broadchart και η επιλογή μουσικής βασίζεται σε κλασσικής υφής κομμάτια του 18ου-19ου αιώνα κάποια δημοφιλή και κάποια όχι αλλά γενικά μουσική μελωδική τονικού χαρακτήρα (γενικά όχι χρήση atonal music). Το ερώτημα παραμένει αν μόνον η κλασσική μουσική είναι κατάλληλη για τέτοια χρήση ή αν και κομμάτια από άλλα μουσικά είδη (πχ jazz η ethnic μουσική) θα είχαν ένα εξίσου ευεργετικό αποτέλεσμα. Επίσης σε άλλες περιοχές του κόσμου-εκτός της κεντρικής Ευρώπης-με διαφορετική μουσική κουλτούρα ίσως είναι αποτελεσματική και κάποια μουσική που δεν είναι κλασσική αλλά έχει σχέση με τα τοπικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Μέχρι σήμερα φαίνεται ότι συχνότερα χρησιμοποιείται οργανική μουσική και όχι τραγούδια στα πλαίσια εφαρμογών μουσικής ακρόασης στα μέσα μεταφοράς. Αλλά γιατί οργανική μουσική και όχι τραγούδι? Θα απαιτηθούν ακόμη πολλές και μακροχρόνιες επιστημονικές μελέτες σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου με διαφορετικό μουσικό πολιτισμό προκειμένου να αποδειχθεί η διαχρονική αξία της χρήσης ανοιχτής μουσικής ακρόασης στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Ακόμη και όταν οι ψυχοκοινωνικές σκοπιμότητες της χρήσης μουσικής στα μέσα μεταφοράς δεν εκπληρώνονται παραμένει ίσως η πιθανή ωφέλεια από την αισθητική εκπαίδευση του γενικού κοινού μέσα από σημαντικά μουσικά έργα. Τώρα δεν είμαι σίγουρος πως θα αντιδρούσε ο Mozart, o Bach, ο Beethoven ή ο Hendel σε μια τέτοια εκδοχή χρήσης της μουσικής τους στο σύγχρονο τρένο ή στο λεωφορείο! Μπορεί και να ήσαν ενθουσιασμένοι από την ιδέα και να μην ξεχνάμε ότι όλα αυτά τα μεγάλα μυαλά υπήρξαν πολύ ανοιχτά στην καινοτομία. Άλλωστε μεγάλο μέρος της μουσικής δημιουργίας των αναγνωρισμένων ως μεγάλων κλασσικών συνθετών ύπηρξε επαναστατική για την εποχή του.
