Αν, ο μη γένοιτο, ανέλθει στην προεδρία των ΗΠΑ, ο δυτικός κόσμος θα βιώσει μία από τις σοβαρότερες κρίσεις στην ιστορία του…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ ΓΟΥΛΦ, ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ FINANCIAL TIMES
Μία προσεκτική ανάγνωσή της μάς πείθει ότι η Ιστορία κάποιες φορές κάνει άλματα. Θυμηθείτε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την επανάσταση των Μπολσεβίκων, την κρίση του 1928, την εκλογή του Αδόλφου Χίτλερ, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, την κατάρρευση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, την «μεταρρύθμιση» και το «άνοιγμα» της Κίνας από τον Ντενγκ Χσιάο Πινγκ, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009 και την επακόλουθη «μεγάλη ύφεση».
Ίσως βρισκόμαστε στα πρόθυρα ενός συμβάντος εξίσου μετασχηματιστικού με πολλά από τα παραπάνω: την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ. Αυτό θα σήμαινε το τέλος της παγκόσμιας κυριαρχίας που απέκτησε η Δύση υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι μία νέα παγκόσμια τάξη. Θα είναι ένα επικίνδυνο χάος.
Το γεγονός πως ο κ. Τραμπ μπορεί και είναι ένας αξιόμαχος διεκδικητής της εξουσίας προξενεί από μόνο του σοκ.
Στην επαγγελματική του σταδιοδρομία, οδήγησε κατ’ εξακολούθηση τις εταιρείες του σε χρεοκοπίες και εκκαθαρίσεις, πριν καταλήξει τηλεοπτικός αστέρας σε ριάλιτι. Πουλάει θεωρίες συνωμοσίας και ψεύδη. Ξεστομίζει ρατσιστικές συκοφαντίες. Επιτίθεται στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Αρνείται να αποκαλύψει τους φόρους που πλήρωσε. Δεν έχει θητεύσει σε οποιοδήποτε πολιτικό αξίωμα. Περηφανεύεται για την άγνοιά του. Φτάνει ως και το σημείο να υπαινιχθεί μία ομοσπονδιακή χρεοκοπία. Υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην εμπορική τάξη που δημιούργησαν οι ΗΠΑ, απειλώντας να ακυρώσει τις συμφωνίες του παρελθόντος. Υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην αμερικανική δημοκρατία, υποστηρίζοντας ότι οι εκλογές θα είναι στημένες. Τάσσεται υπέρ των βασανιστηρίων και την θανάτωση των οικογενειών όσων θεωρούνται ύποπτοι για τρομοκρατικές ενέργειες. Θαυμάζει τον πρώην πράκτορα της KGB που κυβερνάει την Ρωσία.
Είναι ξεκάθαρο ότι ένας τεράστιος αριθμός Αμερικανών ψηφοφόρων έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο πολιτικό και οικονομικό σύστημα της χώρας. Τόσο μεγάλη απώλεια εμπιστοσύνης δεν είχε παρατηρηθεί ούτε την δεκαετία του 1930, όταν οι ψηφοφόροι στράφηκαν σε έναν πολιτικό που εκπροσωπούσε το κατεστημένο. Ωστόσο, παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε τόσο τραγική κατάσταση. Είναι η πλουσιότερη μεγάλη χώρα στην ιστορία του κόσμου. Η ανάπτυξη είναι αργή, αλλά η ανεργία είναι χαμηλή.
Αν οι ψηφοφόροι διαλέξουν τον κ. Τραμπ, παρά τις αδυναμίες του που έγιναν εμφανείς και στο πρώτο προεδρικό ντιμπέϊτ, τα πράγματα δεν θα είναι ευοίωνα για τις ΗΠΑ. Είναι η ηγέτιδα δύναμη στον κόσμο, συνεπώς δεν πρόκειται για ένα εσωτερικό τους πρόβλημα. Τί μπορεί να σημαίνει μία προεδρική θητεία του Τράμπ; Είναι αδύνατον να προβλέψει κανείς τις πολιτικές κάποιου που είναι τόσο απρόβλεπτος. Αλλά ορισμένα πράγματα μοιάζουν να είναι αρκετά σαφή.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους παραμένουν απίστευτα ισχυροί. Αλλά η οικονομική τους κυριαρχία βρίσκεται σε πτωτική τροχιά. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το μερίδιο των χωρών υψηλού εισοδήματος (ουσιαστικά των ΗΠΑ και των κύριων συμμάχων τους) θα πέσει, από το 64% του παγκόσμιου παραγόμενου προϊόντος το 1990, στο 39% το 2020, ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ θα υποχωρήσει από το 22% στο 15% την ίδια περίοδο.
Αν και ο στρατός των ΗΠΑ παραμένει τεράστιος, πρέπει να γίνουν δύο προειδοποιήσεις. Η πρώτη είναι ότι η νίκη ενός συμβατικού πολέμου αποτελεί ένα κάπως διαφορετικό ζήτημα από την επίτευξη των τελικών στόχων στην σύγκρουση που διεξάγεται στο έδαφος, όπως έδειξαν οι πόλεμοι στο Βιετνάμ και στο Ιράκ. Επιπλέον, η ραγδαία αύξηση των αμυντικών δαπανών της Κίνας μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές στρατιωτικές δυσκολίες για τις ΗΠΑ στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού.
Εξυπακούεται ότι η δυνατότητα των ΗΠΑ να διαμορφώσουν τον κόσμο όπως θέλουν θα βασίζεται όλο και περισσότερο στην επιρροή που θα έχουν στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Αυτό σίγουρα δεν είναι κάτι καινούργιο, αποτελεί στοιχείο της αμερικανικής ηγεμονίας από την δεκαετία του 1940. Αλλά στις ημέρες μας είναι ακόμα πιο σημαντικό. Οι συμμαχίες που δημιουργούν οι ΗΠΑ, οι θεσμοί που στηρίζουν και το κύρος που αποκτούν είναι πραγματικά ανεκτίμητα αγαθά.
Όλα αυτά τα στρατηγικής σημασίας αγαθά θα βρεθούν σε μεγάλο κίνδυνο αν κερδίσει ο Ντ. Τραμπ.
Η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα είναι ότι οι πρώτες έχουν ισχυρούς συμμάχους. Ακόμα και ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι αξιόπιστος σύμμαχος για την Κίνα. Οι σύμμαχοι των ΗΠΑ τις στηρίζουν κυρίως επειδή τις εμπιστεύονται –εμπιστοσύνη που βασίζεται στην δέσμευση των ΗΠΑ σε μία προβλέψιμη, βασισμένη σε αξίες συμπεριφορά. Οι συμμαχίες αυτές δεν υπήρξαν χωρίς προβλήματα, κάθε άλλο. Αλλά έχουν λειτουργήσει. Η απρόβλεπτη συμπεριφορά του κ. Τραμπ και η αντίληψη των συνεργασιών ως μίας μορφής συναλλαγών, θα προκαλούσε ανεπανόρθωτη ζημιά στις συμμαχίες αυτές.
Ένα θεμελιώδες στοιχείο της παγκόσμιας τάξης που εγκαθίδρυσαν οι ΗΠΑ είναι ο ρόλος των υπερεθνικών θεσμών, όπως του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Με την δέσμευσή τους στους κανονισμούς ενός ανοιχτού οικονομικού συστήματος, οι ΗΠΑ ενθάρρυναν και άλλους να κάνουν το ίδιο. Το αποτέλεσμα ήταν μία εκπληκτική αύξηση της ευημερίας: από το 1950 έως το 2015, το μέσο κατά κεφαλήν παραγόμενο προϊόν εξαπλασιάστηκε. Ο κ. Τραμπ δεν κατανοεί το σύστημα αυτό. Το αποτέλεσμα της αποκήρυξής του θα είναι καταστροφικό για όλους.
Ο πόλεμος του Ιράκ έπληξε την εμπιστοσύνη στην διορατικότητα και την ικανότητα των ΗΠΑ. Αλλά ακόμα μεγαλύτερο πλήγμα προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση. Ήταν πολλοί αυτοί που ήδη αμφισβητούσαν τα κίνητρα των ΗΠΑ, αλλά πίστευαν ότι η Αμερική ήξερε πώς να διαχειριστεί ένα καπιταλιστικό σύστημα. Η κρίση ταρακούνησε αυτή την εμπιστοσύνη. Μετά από όλη αυτή την ζημιά που έχει προκληθεί, η εκλογή ενός ανθρώπου τόσο ανίκανου όσο ο κ. Τραμπ θα προκαλούσε αμφιβολίες για κάτι ακόμα πιο θεμελιώδες: την πεποίθηση στην δυνατότητα των ΗΠΑ να επιλέγουν ικανούς και καλά πληροφορημένους ηγέτες.
Υπό τον κ. Τραμπ, το δημοκρατικό σύστημα θα χάσει μεγάλο μέρος της αξιοπιστίας του ως μοντέλου για την οργάνωση ενός πολιτισμένου πολιτικού βίου. Ο κ. Πούτιν και άλλοι υπαρκτοί ή μελλοντικοί δεσπότες θα πανηγύριζαν. Η πεποίθησή τους ότι η κουβέντα για τις αξίες της Δύσης είναι απλώς υποκρισία θα επιβεβαιωνόταν. Αλλά όσοι βλέπουν τις ΗΠΑ ως το προπύργιο της δημοκρατίας θα ένοιωθαν απόγνωση.
Αν κερδίσει ο κ. Τραμπ, θα είναι μία αλλαγή καθεστώτος για τον κόσμο. Για παράδειγμα, θα σταματήσουν οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, πιθανότατα για πάντα. Αλλά και μόνον η υποψηφιότητά του, δείχνει ότι ο ρόλος των ΗΠΑ στην παγκόσμια τάξη κινδυνεύει να μετασχηματιστεί. Ο ρόλος αυτός δεν βασιζόταν μόνον στην αμερικανική οικονομική και στρατιωτική υπεροχή, αλλά και στις αξίες που αντιπροσώπευε. Παρόλα τα λάθη, το ιδεώδες μίας ευνομούμενης δημοκρατίας δεν χάθηκε ποτέ από τον ορίζοντα.
Η Χίλαρυ Κλίντον δεν είναι η ιδανική υποψήφια. Ο Ντ. Τραμπ είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Πολύ μακρυά από το να κάνει την Αμερική σπουδαία ξανά, η προεδρία του μπορεί να φέρει τα πάνω-κάτω σε όλο τον κόσμο.
