Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν ένα λαό, ή κάποιο μέρος του σε εξέγερση, όπως πολύ αναλυτικά τους κατέγραψε ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά!
ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΤΡΟ ΔΟΥΚΑ, ΠΡΩΗΝ ΒΟΥΛΕΥΤΗ ΚΑΙ ΥΦΥΠΟΥΡΓΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ
(συνέχεια από το προηγούμενο φύλλο)
4. Η εξέγερση του Βασιλείου του Χαλκόχειρος (928-932 μ.Χ.)
Τον έλεγαν «χαλκόχειρα» γιατί του είχαν κόψει το χέρι ως ποινή γιά προηγούμενη προσπάθεια σφετερισμού της εξουσίας (γιατί παρίστανε πως ήταν ο δημοφιλής στρατηγός Κωνσταντίνος Δούκας που είχε φονευθεί το 913 μ.Χ όταν στασίασε εναντίον του ανήλικου Κωνσταντίνου Ζ´ Πορφυρογέννητου. Κατά τις συμπλοκές στους δρόμους της Πόλης, φονεύθηκε ο Δούκας και ο γιός του, Γρηγόριος, ενώ ο άλλος γιός του, ο μικρούλης Στέφανος ευνουχίστηκε και έτσι τελεύτησε, τραγικά, αυτός ο κλάδος των Δουκαίων. Ο Κωνσταντίνος Δούκας, αν και αριστοκρατικής καταγωγής ήταν ιδιαίτερα αγαπητός και δίκαιος, και ο Χαλκόχειρ του υπέκλεψε το όνομα και ξεσήκωνε τον κόσμο).
Ο Χαλκόχειρ είχε κατασκευάσει ένα χάλκινο χέρι που κρατούσε μάλιστα και σπαθί! Ξεσήκωσε πένητες και χωρικούς με έδρα την Πλατειά Πέτρα στο Θέμα του Οψικίου της ΒΔ Μικράς Ασίας που βρέχεται από την Προποντίδα, και άρχισε τις επιδρομές και λεηλασίες στις γύρω περιοχές. Συνελήφθη και κάηκε ζωντανός στη Κωνσταντινούπολη. Η εξέγερσή του όμως, οδήγησε τον Αυτοκράτορα Ρωμανό Α’ Λεκαπηνό σε αγροτικές μεταρρυθμίσεις για την προστασία των μικροκληρούχων από τους «δυνατούς».
5. Η εξέγερση του αρβανίτη ηγέτη Πέτρου Μπούα του Σκλέπα (=κουτσού) στον Μωριά (1453-1454 μ.Χ.), που συνεπικουρούμενος από τους Ενετούς και τον άρχοντα της Μάνης Μανουήλ Καντακουζηνό (που θεωρούσε ότι, ως απόγονος του αυτοκρατορικού οίκου του Βυζαντίου, είχε δικαίωμα να διεκδικήσει να γίνει αυτός Δεσπότης του Μυστρά), ξεσήκωσε πολυπληθείς αρβανίτες και Έλληνες χωρικούς κατά των Δεσποτών του Μυστρά Θωμά και Δημήτριου Παλαιολόγων που είχαν επιβάλλει βαρύτατη φορολογία.
Οι Δεσπότες κάλεσαν σε επικουρία τους Τούρκους από την Θεσσαλία και κατέπνιξαν την εξέγερση. [βλ. και Παναγ. Δούκα: «Η Σπάρτη διά Μέσου των Αιώνων», Νέα Υόρκη, Τυπογρ. Εθνικού Κήρυκος, 1922, σελ. 545-546]
6. Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει για την πρωτοφανή επανάσταση των «Ζηλωτών» στη Θεσσαλονίκη (1343-1349 μ.Χ) και την ανακήρυξη της Δημοκρατίας της Θεσσαλονίκης! Κάποιοι την χαρακτήρισαν και ως «κομμούνα της Θεσσαλονίκης», αλλά νομίζω πως δεν είναι σωστή μια τέτοια θεώρηση!
Δεν ήταν «κομμούνα».
Οι Ζηλωτές δήμευσαν τις περιουσίες των πολύ πλουσίων για να τις μοιράσουν στους άκληρους, αλλά δεν φαίνεται να εγκατέστησαν κάποιο κομμουνιστικού τύπου σύστημα! Η Επανάσταση των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη για πρώτη φορά στην ιστορία της μεσαιωνικής Δύσης (και της ανθρωπότητας), εγκαθίδρυσε ένα επαναστατικό, συλλογικό και «δημοκρατικό» καθεστώς -530 χρόνια πριν την «Κομμούνα του Παρισιού» (η οποία όμως διήρκησε μόνο 11 μέρες)!
Σε κάθε περίπτωση, η «ξεχασμένη» επανάσταση των Ζηλωτών ήταν χωρίς ιστορικό προηγούμενο! Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή!
1342 μ.Χ.: Οι Τούρκοι έχουν ολοκληρώσει την κατάκτηση της Βιθυνίας και της Μ. Ασίας από τους Βυζαντινούς και ήδη έχουν αρχίσει τις επιδρομές στη Θράκη, ενώ ο Σέρβος Στέφανος Δουσάν, συνεχίζοντας την επεκτατική πολιτική των προκατόχων του, κατέλαβε την Έδεσσα, και σχεδίαζε να καταλάβει και την Θεσσαλία!
Και οι δικοί μας;
Τα γνωστά! Η Αυτοκρατορία μας βούλιαζε, οι εχθροί αλώνιζαν, στα σκλαβοπάζαρα της «αραπιάς» πουλιόντουσαν κατά χιλιάδες, σαν δούλοι, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας {βλέπε το εξαίρετο έργο του Σπύρου Βρυώνη, «Η Παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η Διαδικασία του Εξισλαμισμού (11ος-15ος Αιώνας)» εκδ. Μορφωτ. Ίδρυμα Εθν. Τραπ., 1996, αν και η μελέτη και η συγγραφή έγινε από το 1959-1967}, και οι Έλληνες αλληλοεξοντώνονταν!
Εμφύλιοι πόλεμοι, ο πρώτος (1321-1328), μεταξύ του Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β´ Παλαιολόγου και του εγγονού του, Ανδρόνικου Γ´ (που φαίνεται να είχε και την υποστήριξη των λαϊκών στρωμάτων, υποσχόμενος μείωση της βαριάς φορολογίας), και ο δεύτερος εμφύλιος (1341-1347+), μεταξύ των υποστηρικτών του Ιωάννη Ε’ (του ανήλικου υιού του Ανδρόνικου Γ´), και του πανίσχυρου Ιωάννη Καντακουζηνού (που θεωρείτο «αντιβασιλέας» και ‘σφετεριστής’ του θρόνου) και που είχε την υποστήριξη των μεγαλογαιοκτημόνων και κέντρο της εξουσίας του το Διδυμότειχο.
Αυτό το χάος και οι συνεχείς πόλεμοι επέτειναν τη φτώχια και την λαϊκή δυσφορία απέναντι στους πλούσιους. Κάποιοι «πένητες» είχαν φθάσει σε τέτοιο σημείο απόγνωσης και αγανάκτησης και φθόνου, που θεωρούσαν πως και οι Τούρκοι να καταλάμβαναν τις Βυζαντινές επαρχίες, οι ίδιοι δεν θα είχαν τίποτα να χάσουν!
{Ποιός ανέλυσε πρώτος αυτό; Μήπως ο Κάρολος Μάρξ όταν έγραφε το 1848 μ.Χ. στο Μανιφέστο πως «οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν τίποτα παρά μόνο τα δεσμά τους»; Όχι! Πρώτος κατέγραψε τις επιπτώσεις της φτώχειας στη συμπεριφορά των ανθρώπων και στη σταθερότητα του πολιτεύματος, ο Αριστοτέλης (περί το 340 π.χ.) στα Πολιτικά, ενώ στη Ρητορική (1372a), διαβάζουμε για πρώτη φορά, πως γίνεσαι άδικος και αρπακτικός όταν είσαι τόσο φτωχός που δεν έχεις τίποτα να χάσεις! («αδικούσιν οίς δι’ απορίαν μηδέν έχει ό τι απωλέσει.»)
Και ο διανοούμενος Αλέξανδρος Μακρεμβολίτης το 1343 μ.Χ. έγραφε στην Κωνσταντινούπολη, πως «αν μπορούσαν οι πλούσιοι θα άρπαζαν και τον ήλιο και θα στερούσαν από τους φτωχούς την απόλαυσή του»! («χάρις δε θεώ, ότι και τον ήλιον εί κατασχείν ηδυνήθητε, ουδέ της τούτου άν ημάς ηξιώσατε απολαύσεως.»).
Οι διαιρέσεις και οι καυγάδες είχαν επεκταθεί και στις θρησκευτικές δοξασίες!
Ενωτικοί εναντίον Ανθενωτικών, αυτοί δηλαδή που πίστευαν πως μια επανένωση της Ορθόδοξης και της Καθολικής εξουσίας (με πρωτοκαθεδρία των Καθολικών), θα έδινε ισχυρότερο κίνητρο στους δυτικούς να στηρίξουν το Βυζάντιο απέναντι στην επέλαση των Τούρκων, και σε αυτούς που πίστευαν πως κάτι τέτοιο θα ήταν προδοσία κατά της Ορθοδοξίας.
Πίστευαν με πάθος πως, «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν», σύμφωνα με τη ρήση που αποδίδεται στο Μέγα Δούκα Λουκά Νοταρά -τα παιδιά του οποίου όμως, κατέσφαξε μπροστά στα μάτια του, ο Μωάμεθ ο Πορθητής- (και κατ’ άλλους η ρήση αποδίδεται στο Πατριάρχη Γεννάδιο Β’)
Αλλά υπήρχε και άλλη διαίρεση και αντιπαλότητα!
Αυτή μεταξύ των λεγόμενων Ησυχαστών και των Ζηλωτών.
Απ’ τη μία οι Ησυχαστές, γενικά πιό κοντά στους ευγενείς (τον Ιω. Καντακουζηνό), που πίστευαν πως διαλογιζόμενοι με το πηγούνι κολλημένο στο στέρνο, βλέποντας τον ομφαλό και επαναλαμβάνοντας ασταμάτητα την ίδια μικρή προσευχή, αυτό από μόνο του αρκούσε για να δούνε το «άκτιστον» Θείον φως! Να αντικρύσουν τον ίδιο τον Θεό!
Οι Ησυχαστές δεν έδειχναν να ενδιαφέρονται για κοινωνικές ανατροπές. {Όταν είχα τη μεγάλη τύχη να συναντήσω το Δαλάι Λάμα στο Νέο Δελχί, το 2007, ένα από τα πρώτα πράγματα που με ρώτησε ήταν αν στο Άγιο Όρος διαλογίζονται, όπως οι Βουδιστές!} (την επόμενη εβδομάδα το Γ’ μέρος)
(Απόσπασμα από προδημοσίευση του νέου βιβλίου του Πέτρου Δούκα «Μαρξισμός και η Ανάπτυξη Κομμουνιστικών Ιδεών στην Αρχαία Ελλάδα»).
