Στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας βλέπω κάποια συνθήματα όπως «φωτιά στην τεχνοεπιστήμη» και άλλα σχετικά συνθήματα, δηλαδή με αρνητική στάση απέναντι στις τεχνο-επιστημονικές νεωτερικότητες…
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΓΕΝΙΟ ΧΑΤΖΟΥΔΗ
ΠΡΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΤΟΥ ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»
Αυτό μου έφερε στο νου, εκτός από το ότι όλα έρχονται λίγο αργά στη χώρα μας, ότι το θέμα αυτό απασχόλησε την Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και μία δεκαετία περίπου, με έρευνες και δημοσιεύσεις. Μία από τις έρευνες αυτές, που ανατέθηκε σε ομάδα ειδικών, αφορούσε στη μελέτη της επίδρασης της έννοιας της κοινωνίας, της γνώσης στους πολίτες. Κεντρικό σημείο της έρευνας ήταν η φύση και οι δυνατές απαντήσεις που μπορούσαν να δοθούν για την κακοδιάθεση που αισθάνεται η κοινωνία των πολιτών απέναντι σε ορισμένες τεχνο-επιστημονικές νεωτερικότητες, ιδιαίτερα σε αυτές, εν σχέσει με το σκοπό τους, τις κοινωνικές αλλαγές που φέρνουν και τους κινδύνους που υποκρύπτουν. Η έρευνα αυτή έγινε ανοιχτά από ομάδες που δεν περιελάμβαναν μόνον ειδικούς αλλά και σπουδαστές των θετικών και των ανθρωπιστικών επιστημών, όπως της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας και της νομικής. Πήραν μέρος επίσης πολίτες που είχαν ενδιαφέρον για το θέμα αυτό, καθώς και από συνδικαλιστικές οργανώσεις.
Τα συμπεράσματα της μελέτης επικεντρώθηκαν ιδιαίτερα σε μία κοινωνία της γνώσης παρακινούμενη από μία φρενήρη κούρσα για νεωτερικότητα και αποδοτικότητα που επεβλήθη από την παγκοσμιοποίηση, η οποία κατά τους συντάκτες της έκθεσης θέτει ένα σοβαρό πρόβλημα αποδεκτικότητας από την κοινωνία. Μία κοινωνία η οποία αισθάνεται ένα έλλειμμα δημοκρατίας έναντι των θεσμών ως προς τη συμμετοχή της στις επιστημονικές και τεχνολογικές επιλογές.
Η κατάσταση αυτή οδήγησε στη «Στρατηγική της Λισαβόνας», την μετακίνηση πέραν της έννοιας μίας κοινωνίας της «πληροφορικής», η οποία μεταφραζόταν κυρίως σε μία βιομηχανική προτεραιότητα προς μία «κοινωνία της γνώσης» στην οποία η λέξη κλειδί «αγορά» θα αντικατασταθεί με τη λέξη «κοινωνία». Αυτό βέβαια δεν έχει επιτευχθεί ακόμη.
Στην κοινωνία των πολιτών η κύρια κίνηση ζητάει να λαβαίνει μέρος σ’ αυτές τις συζητήσεις. Αυτή η κίνηση μεταμορφώνεται σε μία δύναμη διαμαρτυρίας την οποία ούτε οι πολιτικοί ούτε οι επιστήμονες μπορούν να αγνοήσουν. Η απαίτηση για διαφάνεια κερδίζει έδαφος. Και οι κινούντες τα νήματα της διαμόρφωσης της πολιτικής γνωρίζουν το βάρος των κοινωνικών αντιπάλων τους και την ανάγκη να διαπραγματευθούν μαζί τους. Σε σχέση με αυτό, ορισμένα συμβουλευτικά όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προτείνουν μία μεγαλύτερη επικοινωνία της ερευνητών με την κοινωνία. Των ερευνητών οι οποίοι εργάζονται με συστήματα που είναι λογικά και λειτουργικά και έχουν την τάση να υποθέτουν ότι και η κοινωνία κινείται ανάλογα. Αλλά η κοινωνία δεν συμπεριφέρεται πάντοτε με την ίδια λογική, και σε ορισμένες ευαίσθητες περιοχές οι ερευνητές πρέπει να έχουν υπ’ όψιν τους ότι τα συστήματά τους λειτουργούν σε δημόσιο πλέγμα. Επί πλέον, τα τελευταία χρόνια, συζητήσεις πολιτών και πειραματισμοί συμμετοχικής δημοκρατίας με διάφορες μορφές επικεντρώθηκαν σε ειδικά θέματα. Πολλά από αυτά σχετίζονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με την επιστήμη, όπως για παράδειγμα την ιατρική, σε σχέση με τους πολίτες και το περιβάλλον. Μοιάζει πως τα χαρτιά να μοιράζονται και σε άλλα χέρια.
Με την εξέλιξη αυτή, η επιστήμη επωφελείται από ένα ξεκαθάρισμα της θεμελιώδους αξίας της, την ανεξαρτησία. Με λίγα λόγια η γνώση δεν μπορεί να ελέγχεται και να κινείται από τις επιθυμίες των δημόσιων εξουσιών. Η προσπάθεια αυτή των πολιτών, αποβλέπει στο να κάνει ότι μπορεί, ώστε να αποτρέψει τις πολιτικές από το να αναμιγνύονται με τα επιστημονικά αποτελέσματα. Επίσης να επιτύχουν τη διάδοση όλης της επιστημονικής γνώσης στο κοινό. Η επιθυμία αυτή της κοινωνίας της γνώσης, έκανε κάποια βήματα, αλλά ο δρόμος που έχει να διανύσει μοιάζει μακρύς.
