«Ένα πουλάκι πέταγε στ’ Αγαλιανού τη ράχη. / Δεν πήγαινε σε ρεματιές, σε δίστρατα, σ’ αλώνια. / Ήθελε μόνο να βρεθεί, σε δύσβατα λημέρια, / στην καπετάνισσα κοντά, κάτι να της μηνύσει. / –Αγόρω μ’ αυτού που περπατείς, πέρα να μην διαβαίνεις. / Τη νύχτα μόνο να κινάς μ’ αστέρια με φεγγάρι, / γιατί ’ναι τούρκοι πέρα ’κει, σιμά εις το ποτάμι, / παραφυλάν τ’ ασκέρι σου κι εσένα να χαλάσουν. / –Εγώ διαβαίνω ριζιμιά, στεφάνια και ραχούλες, / τη μια πάνω στα Άγραφα, άλλη στο Σοβολάκο. / Δεν με τρομάζει η τουρκιά, μήτε κοτσαμπασήδες. / –Δεν βγήκα πάνω στα βουνά για να καλοζωίσω, / μόνο κοιμάμαι σε σπηλιές, προσκέφαλο λιθάρια / ζεστό ψωμί δεν έφαγα, χιόνι λιώνω και πίνω / –Εγώ μια κόρη του βουνού κι αρχόντων θυγατέρα, / βγήκα με όπλα με σπαθιά, τον τούρκο να χτυπήσω, / προσμένω την πατρίδα μου ελεύθερη να γίνει. / Σύρε πουλί μου στ’ Άγραφα, σύρε στο Καρπενήσι / και μήνυσε την κλεφτουριά και τους καπεταναίους / πως ήρθε η ώρα κι ο καιρός να γίνουμε ούλοι ένα. / –Απ’ το Βραχώρι έρχονται χιλιάδες Αρβανίτες. / Στάχτες αφήνουν πίσω τους το θάνατο σκορπάνε. / –Εδώ είναι λημέρια κλέφτικα και Τούρκος δεν πατάει. / Καραϊσκάκης πρόσταξε, Τσάκα και Μπακογιάννη, / μ’ όλα τα παλληκάρια τους να πάρουν θέση μάχης, / να οχυρωθούνε στα στενά, δίπλα στο Σαβολάκο. / Εκεί και η καπετάνισσα σαν άντρας πολεμάει, / τούρκικο βόλι χτύπησε, πισώπλατα τη βρήκε. / Αντιλαλούν οι ρεματιές, κλαίνε τα κλαψοπούλια / χάθηκε η καπετάνισσα της Ρούμελης καμάρι».
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΓΕΡΙΝΟ ΑΝΔΡΕΟΥ, ΔΙΚΗΓΟΡΟ, ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ, ΠΟΙΗΤΗ
Κάποιες γυναίκες, από την αρχαιότητα ακόμη, πήραν τα όπλα και πολέμησαν πλάι στους άνδρες γενναία και ενίοτε αξιότερα απ’ αυτούς για την ελευθερία και για την τιμή του Γένους. Οι Αμαζόνες, οι Σπαρτιάτισσες, οι Σουλιώτισσες, μεταξύ των οποίων η Τζαβέλαινα, η Δέσπω και η Λένω Μπότσαρη, οι Μανιάτισσες, Κλεφτοπούλες η Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους, η Δόμνα Βισβίκη, η Χαρίκλεια Δασκαλάκη, η Περιστέρα Κράκα κ.ά. είναι κάποιες διακριθείσες. Για την σπουδαία Αγραφιώτικη καπετάνισσα Αγόρω πολλά θρυλούνται. Φαίνεται να έχει δράσει στα Άγραφα και σε κάποια χωριά ορεινά της Ευρυτανίας λίγο μετά το 1810, όταν ο τύραννος Αλή-πασάς εξόντωσε τον Κατσαντώνη και τον αδελφό του Χανιώτη και έδωσε το αρματολίκι στον Λεπενιώτη (αδελφό τους). Φαίνεται ότι η ατρόμητη αυτή Καπετάνισσα έκανε πολυπληθές ασκέρι, στο οποίο συμμετείχαν και 6 κλεφτοπούλες. Τα παλικάρια Συρεπίσιος, Παπαδιάς, Αρωνιάδας, Παλιογιώργης, Πάνος Κατσίκης, Θάνος Τσούμας, Βρουκόλακας, Χόντος, Τσιγαριδαίοι και Ακριβαίοι, ανήκαν στον ταϊφά της. Η Αγόρω αναφέρεται ως δυναμική και σκληρή απέναντι στον Τούρκο, αλλά και στα παλικάρια της, εάν παραβίαζαν τον όρκο τους. Υποχρέωσε τον γέρο-Μανώλη, που δεν σεβάστηκε το σπίτι του Προεστού, όταν βρέθηκε σ’ αυτό, να ζητήσει συγχώρεση από την οικογένεια, αφού πρώτα δεμένον τον εξευτέλισε μπροστά στα παλικάρια. Σε μάχη ανάμεσα στα χωριά Αγαλιανό και Φτελιά Ευρυτανίας η Καπετάνισσα, πολεμώντας γενναία τους Αρβανίτες του Βραχωρίου (Αγρινίου), οι οποίοι εφόρμησαν στα λημέρια της, σκοτώθηκε, δεχθείσα πισώπλατο βόλι. Στην περιοχή αυτή υπάρχει τοπωνύμιο «το μνήμα της καπετάνισσας». Με το θέμα αυτό έχει ασχοληθεί ο Βασίλης Σιορόκος (βλ. εισήγησή του στο τριήμερο Συνέδριο με θέμα ΤΑ ΑΓΡΑΦΑ ΣΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Πρακτικά Συνεδρίου, τ. Β΄, σελ. 791, έκδοση Πανευρυτανικής Ένωσης, όπου περιλαμβάνεται ποίημά του για την Αγόρω). Εκτενέστερα έχει ασχοληθεί ο λαογράφος Παναγιώτης Νάννος στη μελέτη του «Η απάρνηση του γυναικείου φύλου και υιοθέτηση του αντρικού από κόρες περασμένων αιώνων: Αίτια και τεκμήρια της έμφυλης υπέρβασης, όπως έρχονται μέσα από το Δημοτικό Τραγούδι», μελέτη η οποία έλαβε το Α΄ Βραβείο του Λαογραφικού Διαγωνισμού «ΑΓΙΣ ΘΕΡΟΣ», έτους 2016, της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, με την ηθική και υλική αρωγή του Αυγερινού Ανδρέου. Στη μελέτη αυτή δημοσιεύεται το τραγούδι της Αγόρως. Ερμηνευτική προσέγγιση στο τραγούδι της Αγόρως: Το τραγούδι εκκινεί με τη μεταφορά ενός σπουδαίου μηνύματος στην Καπετάνισσα, ότι δηλαδή Τούρκοι έχουν προσεγγίσει τους τόπους της επικυριαρχίας της «για να τη χαλάσουν», γι’ αυτό θα πρέπει να είναι προσεκτική. Το μήνυμα μεταφέρεται από ένα πουλί. Χρησιμοποιούνται τα πουλιά ακόμη και από τραγούδια του Ακριτικού κύκλου για τη μεταφορά μηνυμάτων, ειδήσεων ή για γνώση καταστάσεων: «…Πουλάκι πήγε κι έκατσε δεξιά μεριά στην τάβλα. / Δεν κελαηδούσε σαν πουλί, δεν έλεε σαν αηδόνι, / μόν’ ελαλούσε κι έλεγεν ανθρωπινή κοιυβέντα…», του μικρού βλαχόπουλου. «…Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ’ αηδόνι, / αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα…», του γιοφυριού της Άρτας. «…Στη στράτα που διαβαίνανε, πουλάκια κιλαηδούσαν / δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σα χελιδόνια, μόν’ κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρώπινη ομιλία: / –Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!», Του νεκρού αδελφού. Δεν με τρομάζει η Τουρκιά, μήτε Κοτσαμπασήδες…
Είναι γνωστό ότι η Κλεφτουριά δεν διέκρινε μεταξύ Τούρκων κατακτητών και προυχόντων, οι οποίοι ήταν υπηρέτες τους και ενεργούμενα κι έβλαπταν το ίδιο τον απλό λαό. Προσμένω την πατρίδα μου ελεύθερη να γίνει… Αυτός ο στίχος είναι ύποπτος και υποκρύπτει χείρα λογίου. Μακάρι να είναι αυτός μόνον ο στίχος και να μην είναι πλαστό ολόκληρο το τραγούδι. Οι Κλέφτες δεν είχαν ψηλαφήσει και δεν είχαν δράξει την υψηλή έννοια της πατρίδας, της ελληνικής ελεύθερης πατρίδας. Στίχοι που αναφέρονται σε θρησκευτικότητες, είναι κατ’ αρχήν πλαστοί και έργα λογίων, όπως διδάσκει ο Γιάννης Αποστολάκης, ο οποίος μελέτησε όσο κανείς άλλος το Δημοτικό Τραγούδι. Ο υπέροχος διάλογος, η όμορφη συνομιλία πουλιού και Καπετάνισσας συνεχίζεται! Η Καπετάνισσα ζητεί απ’ το πουλί να πάει μήνυμα ενότητας σε όλους τους Κλέφτες. Είναι η εποχή που κατάφεραν οι Κλέφτες να ομονοήσουν για το γενικό καλό. Λίγα χρόνια πριν ο Κατσαντώνης με 260 παλικάρια μπαίνει στην Λευκάδα και συναντάται με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και άλλους Κλέφτες του Μοριά και με τον Ιωάννη Καποδίστρια και συζητούν για εξέγερση κατά των Τούρκων! Το πουλί στη συνέχεια φέρνει το κακό χαμπέρι: «–Απ’ το Βραχώρι έρχονται χιλιάδες Αρβανίτες, / στάχτες αφήνουν πίσω τους, το θάνατο σκορπάνε…».
Εδώ είναι λημέρια κλέφτικα και Τούρκος δεν πατάει… Τ’ Άγραφα ήταν ουσιαστικά ελεύθερα. Αρχικά με «Διάταγμα» του Σουλτάνου κι ύστερα με τη δύναμη των όπλων. Όλοι οι κυνηγημένοι ήθελαν να περάσουν πέρα απ’ τον Άσπρο ποταμό, να σωθούν. Οι 1148 Σουλιώτες, που εσφάγησαν στο Σέλτσο το 1804 ήθελαν να περάσουν στ’ Άγραφα, αλλά το ποτάμι ήταν κατεβασμένο. Σε άλλο τραγούδι η μάνα του Κίτσου πετροβολεί το ποτάμι: «Του Κίτσου η μάνα κάθονταν στην άκρη στο ποτάμι. / Με το ποτάμι μάλωνε και το πετροβολούσε…». Καραϊσκάκης πρόσταξε, Τσάκα και Μπακογιάννη… Η αναφορά στη δράση του Καραϊσκάκη τοποθετεί χρονικά την Κλέφτικη ζωή και τον θάνατο της Αγόρως στα μέσα της δεκαετίας του 1810-1820, όταν ο γιος της Καλόγριας είχε το Αρματολίκι των Αγράφων.
